آموزش تجوید قرآن کریم – درس ۱۱ – آشنایی با موضع لسان – بخش ۱

لسان به معنی زبان است. این موضع، وسیع ترین موضع دستگاه تکلم است. علت نامگذاری این موضع به لسان، نقش اصلی این عضو مهم دهان در تولید اکثر حروف و اصوات است. موضع لسان شامل اجزاء مختلف زبان اصلی، دندانها و لثه آنها، سقف دهان (کام) و زبان کوچک است. ما به جهت آشنایی بهتر مخارج حروف به شرح مختصر این قسمت ها می پردازیم:

زبان (لسان): عضو اصلی دهان است. این عضو با داشتن ۱۷ عضله در جهات گوناگون از انعطاف و تحرک خارق العاده ای برخوردار است. زبان به ۶ قسمت تقسیم می شود:

۱ – ریشه زبان (اقصی اللسان)

۲ – عقب زبان (اقصی اللسان)

۳ – میان زبان (وسط اللسان)

۴ – سر زبان (طرف اللسان)

۵ – نوک زبان (طرف اللسان)

۶ – کناره زبان (حافّه اللسان)

اهمیت نوک زبان که قسمت انتهایی سر زبان است موجب شده است که بخش جداگانه ای از سر زبان محسوب شود و به آن ذَلقُ اللسان می گویند. هر یک از این بخش های شش گانه در ایجاد تماس با قسمت های ثابت مقابل خود و در نتیجه تولید حرف نقش ویژه دارند.

دندانها (اسنان): جمع سِن است. تعداد دندانها به طور طبیعی ۳۲ عدد است که در هر آرواره ۱۶ عدد از آنها قرار دارند. دندانها به چهار دسته اصلی تقسیم می شوند و به ترتیب از جلو به عقب عبارتند از:

۱ – دندانهای ثنایا

جمع ثنیه است و دقیقا در جلو و وسط آرواره ها قرار دارند و تعدادشان نیز ۴ عدد می باشد. ثنایای بالا، درشت تر از ثنایای پایین هستند و ریشه نامگذاری آنها نیز همین است (دوتایی).

۲ – دندانهای رباعیات

جمع رباعیه (بدون تشدید): تعدادشان ۴ عدد است و در هر آرواره ۲ عدد از آنها قرار دارد. در طرفین ثنایا قرار دارند و در واقع مثل چهارگوشه، چهارطرف ثنایا را در برگرفته اند. ریشه نامگذاری آنها نیز همین است. مجموعه دندانهای ثنایا و رباعیات را در فارسی، دندانهای پیش نامگذاری نموده اند.

۳ – دندانهای انیاب

جمع ناب است و تعداد آنها نیز ۴ عدد می باشد. این دندانها در طرفین رباعیات قرار دارند. نوک تیز هستند و در فارسی به آنها دندانهای نیش گفته می شود.

۴ – دندانهای اَضراس

جمع ضِرس می باشد. به علت دندانه دار بودن سطح فوقانی، ضرس نام دارند. ضرس به معنی دیوار قلعه می باشد. به این دندانها در فارسی، دندانهای آسیا گفته می شود که خود این دندانها به سه بخش تقسیم می شوند:

الف): دندانهای ضَواحک

جمع ضاحکه است و تعدادشان نیز ۴ عدد می باشد. این دندانها پس از دندانهای انیاب قرار دارند. ضاحکه به معنای خندان است و به دلیل پدیدار شدن در هنگام خنده، چنین نام گرفته است. در فارسی به دندانهای ضواحک، دندانهای آسیای کوچک گفته می شود.

ب): دندانهای طَواحِن

جمع طاحنه می باشد. دندانهای اصلی اضراس هستند. تعدادشان ۱۲ عدد است و پس از دندانهای ضواحک قرار دارند. طاحنه به معنای آسیاب یا له کننده است و در له کردن لقمه غذا مؤثر است. در فارسی به دندانهای طواحن، دندانهای آسیای بزرگ گفته می شود.

ج): دانداهای نَواجِذ

جمع ناجذه می باشد. آخرین نوع دندانهای اضراس هتسند. تعدادشان ۴ عدد است و بر خلاف دندانها، از بیست سالگی به بعد رشد می کنند و برمی آیند و لذا به دندانهای عقل مشهورند.

* به طور کلی دندانهای آرواره بالا نقش بسیار مهمی در ایجاد حروف دارند و از قسمت های ثابت اندام گفتاری محسوب می شوند.

لِثَه: آن قسمت از آرواره است که ریشه دندانها در آن جای دارد. جنس آن از بافت مخاطی و به رنگ قرمز است. سه جایگاه تولید حرف به لثه مربوط می شود. یکی مرز بین دندان و لثه است، دیگر خود لثه و جایگاه سوم، مرز بین لثه و سقف دهان و هر یک از این قسمت ها جداگانه در ایجاد حروف نقش دارند.

سقف دهان (کام): به آن حَنَکُ الاعلی نیز می گویند. این قسمت از دهان به دو قسمت سخت کام و نرم کام تقسیم می شود. سخت کام به آن قسمت از سقف دهان گفته می شود که شکل گنبدی و جداری سخت و استخوانی دارد. میان زبان با این قسمت از سقف دهان برخی از حروف را می سازد. نرم کام نیز بخشی از عقب سقف دهان است که گاه به عنوان عضو ثابت با عقب زبان، حروفی را می سازد و گاه به عنوان عضو متحرک به طرف حلق رفته و صداهای دیگر را تولید می نماید.

زبان کوچک: نرم کام در قسمت عقب به عضله ای باریک ختم می گردد که از سقف دهان آویزان است و به آن زبان کوچک یا لِهات گفته می شود.

* برای موضع وسیع لسان، ده مخرج حرف قائل شده اند که از آنها مجموعاً ۱۸ حرف خارج می شوند.

موفق باشید

محمدکاکاوند

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *