آموزش تجوید قرآن کریم – درس ۱۳ – آشنایی با حروف ذولقی و حروف نِطعی

آموزش تجوید قرآن کریم

درس ۱۳ – آشنایی با تلفظ حروف

حروف ذولقی و حروف نِطعی

 

محل خروج حرف ضاد (ض)

این حرف از تماس بخش اعظم کناره زبان با دندانهای اضراس بالا به همراه ارتعاش تارهای صوتی ایجاد می شود. گویند خروج آن از کناره چپ زبان راحت تر می باشد. ضاد را به دلیل نسبت آن با دندانهای اضراس، حرف ضِرسی می گویند. همچنین به علت نقش متقابل کناره زبان به حرف حافّّی نیز موسوم است. تلفظ حرف ضاد با صدای درشت و پرحجم همراه است. این حرف از لحاظ نحوه ادا از مشکل ترین حروف زبان عربی می باشد. به گفته منابع تجوید و آواشناسی عرب، در هیچ زبانی به کار نمی روند و لذا زبان عرب را لسان ضاد می گویند. امروزه در تلاوت اکثر قریب به اتفاق اساتید، حرف ضاد به صورت انسدادی پرحجم مانند دال یا دال مفخم ادا می شود. حال آنکه اهل ادا این حرف را بلاشک دارای رخوت می دانند. یعنی ممتد و کشیده تلفظ می گردد. به طور کلی شکل ادای حرف ضاد به شرح ذیل پیشنهاد می شود:

ضاد را به صورت دال مفخم اما با نرمی و بدون شدت زیاد تلفظ می کنیم

به عبارت دیگر تمامی کناره زبان را با دندانهای بالا مماس کرده و در حالی که اراده دال مفخم می کنیم با کندی و بدون انفجار ناگهانی کناره زبان را از دندانها جدا می کنیم. اگر این کار به درستی انجام شود ضاد اصیل اداء خواهد شد.

 

محل خروج حرف لام (ل)

این حرف از اتصال نوک زبان با مرز بین لثه بالا و گودی سقف دهان ایجاد می شود. در این حالت کناره های زبان از دندانهای مقابل خود در آرواره بالا جدا می شود و هوای خروجی در حالی که تارهای صوتی مرتعش هستند از دو کناره زبان خارج می شود. البته در توصیف مخرج لام چنین نیز گفته اند:

بخش جلویی کناره زبان از دو طرف به اضافه نوک زبان با لثه های مقابل خود تماس دارد و قسمت عقب کناره ها از دندانها جدا است. با این توصیف حرف لام را می توان حرفی وسیع المخرج دانست. باید دقت کنیم که افراط در فشار هوا و نزدیک کردن بی مورد وسط زبان به سقف دهان و نیز کناره های آن به دندانها هنگام تلفظ لام، سایش ایجاد کرده و در نتیجه صدای آن با صدایی شبیه (ژ) مخلوط می شود. همچنین هنگام تلفظ حرف لام نباید قطع صدا صورت بگیرد.

 

محل خروج حرف نون (ن)

این حرف از تماس نوک زبان با بخش عقب لثه ثنایای بالا کمی جلوتر از لام تلفظ می شود و هم زمان تارهای صوتی نیز مرتعش می شوند. هنگام اداء نون تمامی لبه زبان از دو طرف به طور کلی مسدود می شود.آنگاه هوای خارج شونده ناچار از راه بینی که در این لثه باز است خارج گردد. به این حالت، غنه می گویند.

 

محل خروج حرف راء (ر)

این حرف از وصل و قطع بسیار سریع نوک زبان با برجستگی عقب لثه ثنایای بالا و همراه ارتعاش تارهای صوتی ایجاد می شود. لذا می تواند بارها سریعاً تکرار شود. (صفت تکریر)

۴ نوع راء را می توان تولید کرد:

نوع اول: حالت لرزشی به شکل مکرر. این نوع در تجوید نامقبول است.

نوع دوم: حالت جوفی. نوک زبان آزاد و دور از مخرج راء قرار دارد و تا حد زیادی به حرف واو عرب شبیه می شود که این نیز غلط است.

نوع سوم: حالت زنشی یا تک ضربه ای که با حالت وصل و قطع سریع فقط یکبار ادا می شود. این نوع تلفظ حرف راء، درست و مورد نظر است و با تمرین زیاد روی کلماتی مثل (اراد – اردنا) و سپس روی سایر انواع راء متحرکه و ساکنه حاصل می شود. حالت تفخیم، موقعیتی مناسب جهت اجرای این نوع از راء است.

نوع چهارم: حالت سایشی که با ثابت نگه داشتن نوک زبان در فاصله بسیار نزدیک به برجستگی پشت لثه حاصل می شود. این نوع تلفظ را می توان در راء (ترقیق) شده اجرا کرد و نسبتاً قبول است. جایگاه تولید سه حرف (ل – ن – ر) چنان به هم نزدیک است که برخی از علماء تجوید آآآآآنها را هم مخرج می دانند. به هر حال این سه حرف به علت اشتراک در نوک زبان به حروف ذولقی نامیده می شوند. (ذولق اللسان)

 

محل خروج سه حرف تاء – دال – طاء (ت – د – ط)

این سه حرف از تماس سر زبان با صفحه پشت لثه ثنایای بالا تولید می شوند. هم زمان تمامی لبه زبان از دو طرف با تماس با دندانهای آرواره بالا راه خروج هوا از دهان را مسدود می کند و همچنین نرم کام راه بینی را می بندد. هوای خروجی در پشت دهان و بینی حبس می شوند. با آزاد شدن ناگهانی سر زبان و بسته ماندن راه بینی هوا با تمرکز روی سر زبان به شدت از دهان خارج می گردد و حروف فوق تولید می شوند.

حرف تاء: به شرح بالا و بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می گردد. اگر جدا شدن سر زبان از صفحه پشت لثه به کندی صورت گیرد نوعی تاء با صفت تیزی شبیه به صدای سین تولید می شود که آسیب تجویدی محسوب می شود.

 

حرف دال: به شرح بالا اما همراه با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود.

 

حرف طاء: علاوه بر ادا به روش فوق، دارای حالتی ویژه است و آن عبارت است از اینکه همزمان با تلفظ این حرف، ریشه زبان به سوی کام بالا متمایل شده و کف زبان گود می شود. این عمل، حالت پرحجمی و ویژای به این حرف می بخشد که به آن تفخیم می گویند. فراموش نشود که حرف طاء در واقع نه از حرف دال بلکه از حرف تاء درست می شود و تاءمفخم می باشد. دانستن این نکته در ادای صحیح طاء مؤثر است. از آنجا که به صفحه دارای خطوط برجسته پشت لثه ثنایای بالا که محل خروج این سه حرف است، نِطع گفته می شود سه حرف تاء – دال و طاء را حروف نِطعی می گویند.

 

موفق باشید

محمدکاکاوند

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *