تبحر شعیشع در بهره‌گیری از تحریرهای ریز

ابوالعینین شعیشع در سال ۱۹۲۹ در مصر به دنیا آمد و در سن ۱۷ سالگی یعنی سال ۱۹۳۹ وارد رادیو مصر شد. وی در ۱۸ سالگی قراردادی را با رادیو فلسطین منعقد کرده و به آنجا رفت. در رادیو فلسطین تلاوت‌های فراوانی را انجام داد و روز‌های جمعه نیز در نماز جمعه شرکت کرده و تلاوت‌های فاخری در آنجا اجرا کرد؛ اما متأسفانه رادیو فلسطین بسیاری از آثار وی را بعد از جنگ جهانی دوم از دست داد و این آثار مفقود شد. حضور شعیشع در فلسطین منشأ اثر بود و تأثیرات فراوانی به جای گذاشت و بسیاری از قاریان مصری نظیر کامل یوسف بهتیمی با دعوت وی به رادیو فلسطین و قدس رفته و تلاوت‌های فاخری انجام دادند.

شعیشع معتقد است که همکاری وی با رادیو فلسطین تأثیرات فراوانی را در زندگی او داشته است. شعیشع خود در این باره می‌گوید: «هنگامی که من از فلسطین به مصر بازگشتم، این امر باعث شد تا به قصر ملک فاروق دعوت شده و سی روز ماه رمضان را در کنار قاریان بزرگی نظیر عبدالفتاح شعشاعی تلاوت کنم».

همکاری با رادیو فلسطین باعث شد تا صدای شعیشع به جهان اسلام رسیده و دعوت‌های فراوانی از وی برای سفر به سایر کشور‌های اسلامی شود. به واسطه این دعوت‌ها بود که وی سفر‌های زیادی به شام، عراق، ترکیه، پاکستان، اردن، لبنان و امارات انجام داد که این سفر‌ها بسیار تأثیرگذار بودند.

وی بنا به گفته خود اولین نماینده قرآنی کشور مصر بود که به صورت رسمی به خارج سفر کرد. سفر به امارات متحده عربی از جمله ین سفرهاست که شعیشع ۱۰ سال متوالی به این کشور دعوت شد و در کنار قاریان دیگری مانند عبدالباسط به این کشور رفت‌وآمد داشت. شعیشع می‌گوید «در سفر به پاریس، مردم از من درخواست داشتند تا علاوه بر قرائت قرآن، امام جماعت ایشان نیز باشم که این امر باعث شد تا من با الازهر مکاتبه کرده و نماینده‌ای به عنوان امام جماعت برای ایشان فرستاده شود».

سفر مهم و تأثیرگذار دیگر شعیشع به کشور عراق است که به اتفاق عبدالفتاح شعشاعی، ابراهیم شعشاعی و عبدالباسط انجام شد و حلقه اتصال و هماهنگ‌کننده این سفر نیز شعیشع بوده است. عراقی‌ها که یکی از بزرگان خود را از دست داده بودند، از شعیشع درخواست کرده بودند که مصطفی اسماعیل و عبدالباسط را به عراق بیاورد، ولی شعیشع هرچه در آن چند روز جست‌و‌جو می‌کند، نمی‌تواند با مصطفی اسماعیل ارتباط برقرار کند؛ لذا به جای وی از عبدالفتاح شعشاعی و ابراهیم شعشاعی برای سفر به عراق دعوت می‌کند.

عراقی‌ها استقبال بسیار خوبی از این چهار قاری مصری می‌کنند، اما متأسفانه هنگامی که این قاریان از هواپیما پیاده شده و مورد استقبال مسئولان عراقی قرار می‌گیرند، عبدالفتاح شعشاعی مشاهده می‌کند که عراقی‌ها از شعیشع سؤال می‌کنند که چرا مصطفی اسماعیل همراه ایشان نیست؟ و اینجا بود که متوجه می‌شود که عراقی‌ها وی را دعوت نکرده بودند و شخص ابوالعینین شعیشع بوده که این کار را انجام داده است.

این مسئله باعث ناراحتی شدید شعشاعی شد و درخواست بازگشت به مصر را کرد که شعیشیع برای اینکه وی را از بازگشت منصرف کند، به او می‌گوید که این بازگشت شما در تاریخ به این صورت ثبت خواهد شد که سفر موفقی به عراق نداشتید که این سخن شعیشع باعث شد تا شعشاعی از تصمیم خود منصرف شود. جالب است که این چهار قاری تلاوت‌های بسیار فاخری را در این سفر انجام دادند و در زندگی این افراد آمده که در هفت شبی که در عراق بودند، در سه شب اول در حد مسئولان عراق و از شب سوم تا هفتم در سطح عام مردم تلاوت کردند و جالب است که شعشاعی از آن سال تا پایان عمر خو همچنان به عراق دعوت می‌شد و عراقی‌ها نیز نشان رافدین را به وی اعطا کردند. این سفر به کشور عراق یکی از سفر‌هایی است که تأثیر بسیار فراوانی داشته و در تاریخ تلاوت قرآن نیز ثبت شده است.

شعیشع از سال ۱۳۷۰ که اولین سفر خود را به ایران داشت، تا سال ۱۳۷۸ چندین بار به ایران سفر کرد و در آخرین سفر ایشان به ایران که در آبان‌ماه سال ۱۳۷۸ انجام شد، در مراسم تجلیل از بزرگان قرآنی که از سوی سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور در کنار دومین دوره مسابقات بین‌المللی قرآن دانشجویان مسلمان برگزار شد، از بزرگانی همچون ابوالعینین شعیشع و آیت‌الله تسخیری، دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی تجلیل شد که در این سفر علاوه بر شعیشع، قاریان دیگری همچون نعینع، حلمی جمل و فرج‌الله شازلی نیز به ایران آمده بودند.

غلامرضا شاه‌میوه، پیشکسوت و مدرس قرآن کریم، به تحلیل تلاوت آیات یکم تا نوزدهم سوره مبارکه اسراء ابوالعینین شعیشع پرداخت و گفت: این قطعه با اینکه تلاوت استودیویی است، اما در عین حال به لحاظ فنی و نوع ملودی‌‌ها و نغماتی که در آن اجرا شده، کیفیت یک تلاوت مجلسی را دارد. شروع قطعه با مقام نهاوند است اما ورود شعیشع به نهاوند از اکتاو پایین است که بلافاصله بعد از این پرده، دوباره همین نهاوند را در یک اکتاو بالاتر اجرا می‌کند که همان بخش اول نهاوند یا قرار نهاوند است.
وی ادامه داد: شعیشع در نفس بعدی نهاوند نوا را اجرا کرده که درجه پنجم نهاوند است و یکی از زیباترین ملودی‌هایی که در این بخش یعنی نهاوند نوا اجرا شده در این قطعه است. بنده فکر می‌کنم که در میان قاریان مصری هیچ‌کدام نهاوند نوا را به این زیبایی اجرا نکرده به‌ویژه ملودی‌سازی که وی در «لِیَسُوءُوا وُجُوهَکُمْ»‌ کرده، تقریبا کم‌نظیر است و بنده دیگر هیچ‌گاه این ملودی‌سازی را از هیچ قاری دیگری مشاهده نکردم.
شاه‌میوه افزود: پس از آن، شعیشع در پایان همین قطعه وارد رست می‌شود که ترکیبی بین نهاوند نوا و رست است. مرحوم شعیشع معمولاً در پایان این قطعات ترکیبی را بین نهاوند و رست اجرا می‌کند که قفله آن قطعه را نیز به سمت رست هدایت می‌کند و از اینجا به بعد تنها رست شنیده می‌شود تا در پایان قطعه که وارد سه‌گاه شده است. یکی از نکات جالب در این قطعات این است که در تلاوت قرآن معمولا از حیث اجرای نغمات دو شیوه کلی وجود دارد. یک شیوه این است که فراز و فرودهای نغمات در یک نفس خوانده می‌شود که قرائی مانند مصطفی اسماعیل، عمران، حصان و … از آن استفاده می‌کنند. شیوه دیگر به این صورت است که بعد از هر فرازی که در اوج خوانده می شود، یک فراز یا چند فراز در اکتاو بم خوانده می‌شود که برای ایجاد تنوع سمعی برای مخاطب است که قرائی مانند شعشیع، منشاوی و عبدالباسط این شیوه را اجرا می‌کنند.
پیشکسوت قرآنی کشور اظهار کرد: در ادامه رست را در «عَسَى رَبُّکُمْ» ادامه می‌دهد و از ابتدای «إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ» وارد رست نوا می‌شود که یکی از قطعات تاریخی و نوستالژیک برای بسیاری از علاقه‌مندان است؛ چراکه این قطعه سال‌ها به عنوان مسابقات بین‌المللی مورد استفاده قرار گرفته شده است و بسیاری از مردم این قطعه را در برنامه‌های مختلف رادیو و تلویزیون شنیده‌اند که یکی از شاهکارهای قرائت است.
وی تصریح کرد: مطیف‌هایی که در «هِیَ أَقْوَمُ» و «یُبَشِّرُ» اجرا کرده، خاص خود شعیشع است. در این قطعه تحریرهای بسیار ریز و زیبایی را می‌شنویم که به آن‌ها «عرب» گفته می‌شود که این حالت معمولا در صدای بسیاری از قراء مصری وجود ندارد. وی در ادامه این قطعه همان مقام رست را در چهار یا پنج نت اول دنبال و از همین تحریرهای ریز و زیبا در «وَکَانَ الْإِنْسَانُ عَجُولًا» استفاده می‌کند.
شاه‌میوه گفت: البته قفله این قطعه در قسمتی که «وَکَانَ الْإِنْسَانُ عَجُولًا» خوانده شده، روی بیات می‌نشیند که اگر به جنس پایین در این قفله دقت کنیم، جنس بیات است و با توجه به اینکه از بالا رست اجرا شده و روی بیات فرود آمده، این می‌تواند مقام حسینی باشد که خیلی از قراء قدیمی مانند علی محمود و محمد رفعت این قطعه را زیاد اجرا کرده‌اند و چون سبک شعیشع نیز تا حدود زیادی از سبک رفعت متأثر است، این میراثی از مرحوم رفعت است.
وی ادامه داد: شعیشع در ادامه بعد از رست، وارد سه‌گاه می‌شود ولی قبل از اینکه وارد سه‌گاه شود، آیه «وَجَعَلْنَا اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ» را دو بار تلاوت کرده که بار اول آن در رست و بار دوم در سه‌گاه اجرا شده است. در بار اول قفله‌ای که شعیشع روی «آیَتَیْنِ» اجرا کرده، از قفلات خاص و ابداعات وی است. اما در بار دوم وقتی که بازگشته و «وَجَعَلْنَا اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ» را دوباره می‌خواند، وارد مقام سه‌گاه می‌شود اما سه‌گاهی که اینجا شنیده می‌شود، از درجه سوم رست قبلی است که با این نوع ورود به سه‌گاه، پرده صدای وی نسبت به پرده اصلی که تلاوت را در آن آغاز کرده و اوج‌گیری انجام داده، دو درجه بالاتر از نت کف رست قرار دارد که این یکی از انواع مختلف راه‌های ورود به سه‌گاه است که در این قطعه نیز سه‌گاه بسیار زیبایی را از شعیشع می‌شنویم.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *