«شعشاعی» صدایش را بیهوده و در مسیر جلب مستمع خرج نمی‌کرد
در زمانی که «عبدالفتاح شعشاعی» قرائت می‌کرد، بیشترین اهداف در تلاوت قرآن، القاء معنا بود و به همین منظور از صوت در همان راستا استفاده می‌شد و شعشاعی صدایش را بیهوده و در مسیر جلب مستمع خرج نمی‌کرد.
 |
| نشست تحلیل تلاوت‌های استاد «عبدالفتاح شعشاعی» |
به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا) در نشست تحلیل تلاوت‌های استاد «عبدالفتاح شعشاعی»، یکی از قاریان مشهور جهان اسلام، «عباس سلیمی» از پیشکسوتان قرآنی کشورمان، با اشاره به این مطلب که قرائت قرآن کریم برخوردار از دو ویژگی علم و هنر است، در ادامه به معرفی استاد شعشاعی، از قاریان هنرمند جهان اسلام پرداخت و گفت: استاد عبدالفتاح شعشاعی یکی از نوابغ و ارکان اصلی فن تلاوت قرآن در کشور مصر بود که در سال ۱۸۹۰ میلادی متولد و مانند دیگر استادان بزرگ آن دیار در ۱۰ سالگی موفق به حفظ کل قرآن کریم شد، مجموعه تلاوت‌های این استاد، اگرچه برای عامه مردم تاکنون معرفی نشده، اما برخوردار از ویژگی‌های فنی و ابعاد قابل توجهی است
.
در ادامه این نشست، «علی‌اکبر حنیفی» از داوران بین‌المللی کشورمان، افزود: آن کسانی که راه را برای قراء در کشورهای مختلف باز کرده‌اند و مسیر درست و حقیقی را نشان دادند و اسوه، نمونه و مقتدای فعالیت‌های قرآنی شده‌اند، نشان دادند که چگونه می‌شود، قرآن را با کیفیت و صوت احسن و وزین خواند و خود عملاً این زیبایی را به نمایش گذاشتند که یکی از این نمونه‌های بارز و مشخص مرحوم عبدالفتاح شعشاعی است که بیش از ۱۱۰ سال پیش متولد شد و قطعاً در دوران جوانی ایشان، نوارهای صوتی موجود نبوده است، لذا تلاوت‌هایی که از ایشان بر جای مانده، عمدتاً در دوره میان‌سالی و کهن‌سالی تلاوت کرده‌اند که تلاوت‌های جذابی است.
سه عنصر اجرا، ذوق و علم لازمه قرار گرفتن قاری در اوج قرائت
«احمد ابوالقاسمی» از قاریان بین‌المللی کشورمان با اشاره به سه ویژگی که اغلب قاریان برجسته تلاوت قرآن به آن مزین بودند، گفت: هر قاری که بخواهد در قله قرائت قرآن قرار گیرد، لاجرم باید این سه ویژگی را داشته باشد؛ اجرا، ذوق و علم، در قسمت علم بعضی از افراد می‌توانند، بدون مراجعه به مراکز آموزشی با تقلید از کسانی که عالمانه قرآن خوانده‌اند، این بخش را تا حدی جبران کنند و به نتیجه مطلوبی برسانند، استاد شعشاعی در هر سه زمینه در اوج بود، منتهی این علم نه آن علمی است که از طریق تقلید به ایشان رسیده باشد، البته ممکن است بخشی از آن تقلید باشد و این‌که ایشان آگاهانه و مسلط قرآن می‌خواند، این خودش می‌تواند ما را به این نتیجه برساند که ایشان با آن آگاهی‌ای که صد در صد از طریق حضور در کلاس‌های علمی به دست آورده، قرآن می‌خواند.
وی ادامه داد: استاد عبدالفتاح شعشاعی، خیلی در تحریرهایی که صورت گرفت، مظلوم واقع شده و این مضمون که ایشان چون توانایی نداشته است، بعضی از هنرهای تلاوت را ارائه کند، انجام نمی‌داده است؛ بی‌انصافی است، وقتی تلاوت مجلسی ایشان را می‌شنویم، متوجه می‌شویم که این امکانات صوتی‌ای که ایشان دارد، تقریبا در همه افراد وجود ندارد، بعد همین شخصیت می‌آید عمداً هنرنمایی نمی‌کند، پس این کمال بی‌انصافی است که صوت ایشان را غلط تحلیل کنیم که ایشان تحریر زدن بلد نیست.
 |
| «عبدالفتاح شعشاعی»، از قاریان مشهور جهان اسلام |
این داور بین‌المللی افزود: در زمانی که مرحوم شعشاعی تلاوت می‌کرد، نگاه قاریان به قرائت قرآن با امروز متفاوت بود و متناسب با همان نگاه عملکرد افراد هم تغییر می‌یافت، نگاه‌های ما یک موقع راجع به یک پدیده‌ای نگاهی کودکانه بود و امروز متفاوت است، اما مطمئناً آن پدیده عوض نشده، بلکه نگاه ما تغییر یافته است، در زمانی که ایشان قرائت می‌کرد بیشترین اهداف در تلاوت قرآن، القاء معنا بود و به همین منظور از صوت در همان راستا استفاده می‌شد و کسی به دنبال آن نبود که بخواهد از صوت برای جذب مشتری استفاده کند.
وی در ادامه این نشست ویژگی‌های صوتی یک قاری را این‌چنین بیان کرد: صوت مناسب باید بتواند، تمام زوایای مختلف یک قرائت را اجرا کند، صداهایی داریم که در قسمت بم دچار مشکل است، یعنی ملودی‌هایی که به پرده‌های بم باز می‌گردد، نمی‌توانند اجرا کنند و مصادیق آن هم زیاد است، کسانی بودند که در قسمت اوج صداهایشان با ناتوانی‌هایی روبه‌رو است که نمی‌توانند قسمت‌هایی از نغمات را اجرا کنند، کسانی را داریم که هم در قسمت بم و هم اوج صداهایشان چندان قدرت خاصی ندارد، البته این افراد نیز یک نوع تلاوت خاصی را برای خودشان پیش می‌گیرند و صداهایی را نیز می‌شناسیم که در پرده‌های بم، توسط و اوج توانمند است.
ابوالقاسمی تصریح کرد: بسیاری از صدا‌ها موجود است که در زمان کوتاه ممکن است پرده بم‌اش اجرا شود، ولی توانمند نیست، یعنی توانایی هنرنمایی ندارد ما این را جزء صوت آن شخص نمی‌دانیم، مثلا استاد «مصطفی اسماعیل» اصراری ندارد که دائماً بم‌خوانی کند، این بم فرق می‌کند با بمی که استاد «شحات محمد انور» دارد و ایشان اصرار می‌کند، بم بخواند، صدای استاد عبدالفتاح شعشاعی را اگر بخواهیم بشناسیم، می‌توانیم هدفش را از قرائت پیدا کنیم، که چرا گاهی تحریر نمی‌زند و حتی خشک تمام می‌کند و حتی بدون حالت خاصی به اصطلاح نَفَس را به پایان می‌رساند.
وی بیان کرد: روزی در تفسیر سوره مبارکه «فاطر» مستمع رادیو معارف بودم که حضرت آیت‌الله «جوادی آملی» این آیه را تلاوت کرد «وَلَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجَابُوا لَکُمْ وَیَوْمَ الْقِیَامَهِ یَکْفُرُونَ بِشِرْکِکُم» دقیقا در «ببِشِرْکِکُم»، مکث خیلی خفیفی داشت که استاد عبدالفتاح نیز به همین شکل تلاوت می‌کند، این مرا به این یقین رساند، که ایشان به القاء معنی توجه دارد و به من ثابت شد که وقتی یک عالم و مفسری با این لحن بیانی آیه را می‌خواند و «یَکْفُرُونَ بِشِرْکِکُم» را این‌گونه تلاوت می‌کند، به یقین رسیدم که شعشاعی با آگاهی می‌خواند و صدایش را بیهوده و در مسیر جلب مستمع خرج نمی‌کرد.
رنگارنگ بودن صدا، ویژگی همه صوت‌ها نیست
این کارشناس علوم قرائت قرآن افزود: ایشان علاوه بر آن از رنگ‌های مختلفی در صدایش استفاده می‌کند این رنگارنگ بودن صدا، تقریباً ویژگی همه صوت‌ها نیست در قاری‌های بعد از ایشان مثل، استاد مصطفی اسماعیل، نمونه صوتی است که رنگ‌پذیری خاصی دارد، یعنی می‌تواند رنگ خشوع به خود گیرد، رنگ جَنگ به خودش گیرد «وَلَمَّا بَرَزُواْ لِجَالُوتَ وَ جُنُودِه» در این آیه صحنه نبرد تداعی می‌شود، اما در ادامه آیه، قاری جای کسانی صحبت می‌کند که می‌خواهند، بگویند «قَالُواْ رَبَّنَا»، از این‌جا این امکان رنگارنگ بودن صدا برای استاد مصطفی اسماعیل وجود دارد، اما برای استاد عبدالباسط خیلی کم است و در صدای اساتید دیگر خیلی کمتر است.
وی بیان کرد: از ویژگی‌هایی که برای صوت استاد عبدالفتاح می‌توان، نقل کرد همین رنگ‌پذیری مختلف است که می‌تواند در رنگ‌های مختلف تلاوت کند، وی با استفاده از این رنگ‌ها پیام‌های خاصی را انتقال می‌دهد، قبول ندارم که فقط توسط آهنگ می‌توان پیام را انتقال داد شما می‌توانید با یک آهنگ چند نوع صدا به کار ببرید.