آغاز سن تقلید و گروههای سنی
آغاز سن تقلید و گروههای سنی
یکی از سؤالات بسیار رایجی که در میان علاقمندان به فراگیری تلاوت قرآن کریم وجود دارد این است که از چه سنی باید تقلید را آغاز نمود؟ ما برای پاسخ به این سؤال حداقل با پنج گروه از افراد سر و کار داریم. قبل از انجام هر کار آموزشی و ارائه تکالیف، بررسی شرایط و اهداف هر کدام از گروههای ذیل لازم و ضروری به نظر می رسد:
گروه اول افرادی هستند که دارای سن کم بوده و علاقه به یادگیری تلاوت قرآن را به شکل های مختلف از خود بروز می دهند. برای مثال، زمزمه کردن، همخوانی کردن، تقلید کردن از صدایی که می شنوند و … این افراد معمولاً در دوره دبستان و گاهاً پیش از دوره دبستان نیز با راهنمایی والدین و استاد خود، دوره تقلید را به صورت مختصر و با تقلید از قطعات کوتاه اساتید مصری آغاز کرده و مسائل مختلفی را به شکل کلی تعلیم می بینند.
گروه دوم افرادی هستند که در ابتدای دوره نوجوانی و دوره بلوغ به سر می برند و تعداد این افراد بسیار زیاد است. اغلب این افراد از روی علاقه شخصی و به انتخاب خود، سبکی را انتخاب کرده و شروع به تقلید می کنند. این دوره از مهمترین و حساس ترین دوره های آموزشی یک خواننده محسوب می شود زیرا به جهت روش یادگیری مطالب باید رویه خاصی را دنبال نماید. اما متاسفانه زیاد دیده می شود که اغلب افرادی که در این سن هستند از رویه خاصی تبعیت نکرده و کمتر علاقه نشان می دهند. داشتن استقلال در انتخاب سبک در اغلب افراد این گروه سنی دیده می شود. یعنی افرادی که در این گروه سنی قرار دارند علاقمند هستند که سبک قرائتی خود را، خودشان تعیین کنند.
گروه سوم افرادی هستند که غالباً در دوره جوانی و پیش از پنجاه سالگی وارد دوره تقلید می شوند. در خصوص این گروه سنی باید افراد را به سه دسته تقسیم کرد. افراد 20 تا 30، 30 تا 40 و 40 تا 50 سال. روشن است شخصی که در سنین زیر 30 سال قرار دارد از آمادگی و پذیرش بیشتری در یادگیری برخوردار است تا شخصی که دارای سنین بالاتر باشد. فلذا شناخت توانایی ها و اهداف در این گروههای سنی بسیار ضروری است. در اینجا باید به نکته مهمی اشاره کنیم و آن این است که، شخصی که در سنین بالای 40 یا 50 سال به تازگی وارد حیطه یادگیری تلاوت قرآن شده است، تا چه مرحله ای می خواهد پیش رود؟ تا چه سطح از مطالب را باید فراگیرد؟ چه مطالبی در اولویت یادگیری وی قرار دارد؟ شاید بتوان گفت آن چیزی که در تمام گروههای سنی باید مورد توجه قرار گیرد آن است که ابتدا اولویت های یادگیری توسط معلم مشخص شود. برای مثال کسیکه از سنین نوجوانی تلاوت قرآن را شروع کرده و به سن 30 سالگی رسیده است، قطعاً دارای توانمندی های بخصوصی شده است و وی را با عنوان قاری قرآن می شناسند. طبیعتاً مطالبی که به این شخص ارائه می شود متفاوت از شخصی است که به تازگی از سن 30 سالگی شروع کرده است. برای مثال کسی که به سن 30 سالگی رسیده و قاری قرآن شده است، باید مهارتهای پردازش صدا، قدرت تنغیم و … را بیاموزد و اجرا کند اما کسیکه به تازگی از سن 30 سالگی شروع کرده است، یادگیری تجوید در اولویت وی خواهد بود.
گروه چهارم افرادی هستند که سنشان از سن یادگیری و مهارت آموزی گذشته است و در دوره میانسالی قرار دارند. بیشتر این افراد دارای سن بالای 50 سال هستند. روشن است در جامعه ما، مشغولیتهای مختلف زندگی اجازه و فرصت کافی را به فرد نخواهد داد تا بسیاری از مطالب را فرا گیرد. فلذا اولویت بندی و ارائه مطالب به این گروه سنی کاملاً متفاوت از سه گروه قبلی خواهد بود. تشخیص اولویت ها بر عهده استاد است و استاد مشخص می کند که فرد مورد نظر از کجا شروع کند و چه چیزهایی را بیاموزد که ضمن سهل الوصول بودن، موجب علاقه بیشتر وی به یادگیری بیشتر گردد. در اینجا باید به نکته مهمی اشاره کنیم و آن نکته این است که هنر تلاوت قرآن دارای دو بُعد هنری و مقدسی است. از بُعد مقدس بودن معلم قرآن باید توجه نماید که یاددهی مطالب همواره منجر به مؤانست افراد با قرآن شود و تمام هدف یادگیری علوم مربوط به قرآن کریم، هدفی جز نشاندن افراد پای سفره قرآن نیست. فلذا نباید به شکلی عمل نماید که جنبه های هنری بر جنبه های مؤانستی غلبه نماید. روشن است که هر کسی نمی تواند قاری قرآن شود زیرا قاری قرآن شدن نیازمند توانمندی های خاصی که در افراد معدودی وجود دارد. درست است که بسیاری از افراد در جامعه قرآن می خوانند اما از بُعد فنی، قاری محسوب نمی شوند. پس باید شیوه و رویه آموزشی به شکلی باشد که همواره جنبه مؤانست با قرآن وجود داشته باشد. در کنار توجه به این مقوله، گوشزد کردن اهمیت جنبه های هنری و نحوه اجرا آن نیز باید به شکل ظریف و لطایف الحیل صورت پذیرد. هم جنبه مؤانست حفظ شود و هم جنبه یادگیری هنرها؛ و همه این موارد اتفاق نمی افتد مگر آنکه معلم نسبت به اهداف شناخت داشته باشد و بداند که چه مطلبی به درد چه نوع افرادی می خورد.
گروه پنجم افرادی هستند که در سنین بالای هفتاد سال که غالباً با عنوان کهنسال شناخته می شوند قرار دارند. روشن است که شیوه برخورد با این افراد در حیطه یادگیری تلاوت قرآن کاملاً متفاوت از گروههای قبلی است. تقلید در این گروه سنی غالباً با تکیه بر شیوه تقلید شنیداری، دیداری و تا حد توان نیز تقلید گفتاری و غالباً در سطح روخوانی و صحت قرائت و بعضاً تجوید مقدماتی می باشد.
اینکه چه میزان از محتویات لازم و مهارتهای موجود در تقلید به این گروه ها آموخته شود نیاز به تجربه، دقت، کارشناسی و بهره گیری از روش های یادگیری – یاددهی دارد. به طور مطلق یادگیری قرائت قرآن به شکل تقلیدی متعلق به گروه سنی خاصی نیست زیرا اهداف یادگیری در این زمینه حرف اول و آخر را زده و میزان یادگیری مهارتها را روشن می سازد. بعضاً افراد خاصی نیز وجود دارند که در سنین بالا شروع به یادگیری تلاوت قرآن می نمایند. برای مثال یکی از قرآن آموزانی که در جلسه قرآنی نگارنده حضور می یافت، بالای 80 سال سن داشت و از همین سن، روخوانی قرآن را فراگرفت و در طی یکسال با تلاش و کوششی که از خود نشان داد، مسلط به روخوانی قرآن شد. وی در سن 82 سالگی شروع به یادگیری قواعد اولیه تجوید کرده و طی یکسال نسبت به این قواعد نیز شناخت پیدا کرد. وی از سن حدود 84 سالگی با تقلید از قطعات تلاوت استاد منشاوی (به اندازه توانایی خود) تلاش نمود که شبیه استاد منشاوی تلاوت کند. این رویه تا حدود سن 88 سالگی ادامه داشت و وی با تلاشی وصف ناپذیر همه وقت خود را صرف یادگیری تلاوت قرآن می نمود (خدایش رحمت کند)
لذا اگر هدف متعالی شخصی رسیدن به مدارج قابل قبول در تلاوت قرآن است، بهترین سن برای فراگیری این مهارتها، سنین کودکی و آغاز دوره نوجوانی خواهد بود. روشن است هر مقدار که سن انسان بالاتر رود توانايي هاي ذهني اش نيز كاهش خواهد یافت. لذا در احاديث و روايات بسيار تأكيد شده است كه در سنين كودكي و جواني، خود را به علم مسلح كرده و در كسب مهارتها و دانش هاي مختلف كوشا باشيد. همانطور كه بسياري از مهارتها و علوم در سنين كودكي آموزش داده مي شود، بدون قطع، تقليد در سنين كودكي با كسب توفيقات بسیار در آينده همراه خواهد شد. با توجه به استعداد و گیرایی افراد در سنين كودكي و ماندگاري مطالب در ذهن ايشان، بسيار نيكوست كه تقليد از سنين كودكي و با ارائه بعضی از قطعات تلاوت از اساتید آغاز شود هر چند توصیه ما بهره گیری از روش تقلید صحیح و تقلید از تلاوت کامل از یک استاد است. در حديث شريفي از پيامبر اكرم (ص) آمده است که حضرت فرمود: تعليم به كودكان مانند حجّاري کردن بر روي سنگ است. ارائه قطعات جذاب تلاوت اساتید به مرور موجب ایجاد جذابیت و انگیزه سازی برای یادگیری در تقلید خواهد شد. در اینجا به نکته ای مهم باید اشاره کنیم که تقلید از قطعات مختلف تلاوت اساتید به طور مستمر و به عنوان یک راهکار برای یادگیری هنر تلاوت، صحیح نیست و کاربرد این حالت با توجه به اقتضائات سنی و آموزشی صورت می پذیرد. هنر تلاوت، هنری منظومه ای است که از بخش های مختلف تشکیل یافته و هر بخش با بخش دیگر ارتباط تنگاتنگ دارد. پس نباید طوری برنامه ریزی کرد که رویه تقلید صرفاً به تقلید از قطعات جدا شده تلاوتها متکی باشد.
اما بسياري از افراد نیز بوده و هستند كه به علل مختلف در سنين كودكي موفق به تقليد نشده اند. آيا چنين افرادي فرصتها را از دست داده اند و بايد به دنبال چيز ديگري باشند؟ پاسخ اين است كه درست است كه فرصت هاي طلایی یادگیری را از دست داده اند ولي هيچ زماني براي ياد گرفتن دير نيست و باید همواره تلاش نمود. بسياري از افراد هستند كه در سنين جواني شروع به يادگيري هنر قرائت قرآن پرداخته و افراد موفقی نیز بوده اند.