ابوالعینین شعیشع؛ تاریخ مجسم قرائت قرآن مصر

در ادامه واکاوی شخصیت و تلاوت‌های قاریان مصری به استاد ابوالعینین شعیشع رسیدیم؛ سیدامین میرزایی،‌ کارشناس قرائت قرآن کریم در رابطه با زندگی شیخ ابوالعینین شعیشع، بیان کرد: وی یکی از بهترین قاریان مصر است که پنج نسل از قاریان را درک کرد و با نسل قاریان قبل از رادیو و نیز چهار نسل قاریان بعد از رادیو، هم‌عصر بود.

وی با اشاره به اینکه شیخ ابوالعینین شعیشع تاریخ مجسم تلاوت قرآن به شمار می‌رفت که در کالبد یک انسان متبلور شده بود، اظهار کرد: ابوالعینین شعیشع در سال ۱۹۲۲ در استان کفر الشیخ در مصر به دنیا آمد. در سن شش سالگی به مکتب‌خانه سپرده شد و پیش از ۱۰ سالگی قرآن را حفظ کرد. مادرش وی را به مدرسه ابتدایی فرستاد و این در حالی بود که وی با قرآنی که همیشه همراهش بود مدرسه را روزها ترک می‌کرد و به مکتب‌خانه می‌رفت.

کارشناس قرائت قرآن کریم در ادامه تصریح کرد: صدای زیبا، نبوغ قرآنی و اعتماد به نفس شعیشع در همان سنین کودکی برای معلمانش ثابت شد و بنابر این به مادرش سفارش کردند تا وی را نزد یکی از علمای قرائت و تجوید بفرستد تا وی به آموختن علوم قرآنی بپردازد.

میرزایی با بیان اینکه وی در همان کودکی علاقه زیادی به استماع تلاوت قاریان قرآن داشت، ادامه داد: وی همیشه دنبال مراسم و مجالس قاریانی که برای تلاوت به روستای محل سکونتش می‌آمدند، می‌گشت که قاریان در آنجا به تلاوت قرآن می‌پرداختند. شعیشع یه این مراسم می‌رفت و تا آخر مراسم نزدیک کرسی تلاوت قاری می‌نشست و به تلاوت‌ها گوش می‌داد. این در حالی بود که در انتهای شب در حالیکه به خواب رفته بود، فراش‌هایی که مسئول جمع‌آوری خیمه و وسایل خیمه بودند وی را کنار کرسی تلاوت پیدا می‌کردند و به منزل می‌بردند.

وی در ادامه با اشاره به اینکه شعیشع در حدود ۹ سالگی پدر خود را از دست داد و دچار ناراحتی و غربت شدیدی شد، تصریح کرد: وی اگرچه ۱۱ برادر و خواهر دیگر داشت اما باز هم احساس تنهایی شدیدی کرد. تمامی ۱۲ فرزند خانواده سرپرست خود را از دست داده بودند، اما حکمت خدا بر این قرار گرفت که شعیشع نان‌آور برادران و خواهران باشد.

کارشناس قرائت قرآن کریم بیان کرد: با توجه به صدای زیبا و طنین صوتی قوی که ابوالعینین شعیشع داشت و نیز استعداد و موهبتی که در تلاوت قرآن در وی ظاهر شد، کم‌کم در محل سکونت خود درخشید و دعوت‌ها از اطراف به سوی وی سرازیر شد. در سال ۱۹۳۶ استاندار استان دقهلیه از وی دعوت کرد تا برای افتتاحیه مراسم بزرگداشت شهدای المنصوره به آنجا برود. شعیشع به آنجا رفت اما با جمعیت بسیار زیادی از مردم و دانش‌آموزان مواجه شد و کمی ترسید ولی سعی کرد بر خود مسلط شود و بالاخره نیز تلاوت کرد که تلاوت وی مردم را شدیداً حیرت زده کرد و پس از تلاوت، مردم این قاری ۱۴ ساله را روی دوش خود حمل کردند و وی با گریه شوق جلسه را ترک کرد.

میرزایی با اشاره به اینکه پس از مدتی از شعیشع دعوت شد تا در قاهره و در مجلس ترحیم یکی از علمای طراز اول الازهر تلاوت کند، ادامه داد: تلاوت شعیشع در آنجا نقطه عطفی در زندگی قرآنی وی بود برای اینکه امام جماعت قصر پادشاه در آنجا از وی درخواست کرد تا خود را به رادیو معرفی کند. این امام جماعت ارتباط بسیار نزدیکی نیز با مسئولان داشت بنابر این هماهنگی‌های لازم را انجام داد و شعیشع در برابر هیئت مهارت‌سنجی رادیو قرار گرفت که با امتیاز خیلی خوبی قبول شد و در سن ۱۷ سالگی در سال ۱۹۳۹ به‌عنوان قاری رادیویی پذیرفته شد تا در کنار قاریان بزرگ دیگری مانند محمد رفعت، عبدالفتاح شعشاعی، علی محمود و … به تلاوت قرآن بپردازد.

وی افزود: پس از ملحق شدن به رادیو، صدای شعیشع در کشورهای دیگر نیز شنیده شد. بنابر این از رادیو شرق‌العدنا در فلسطین برای تلاوت دعوت شد که در این زمینه یک قرارداد شش ماهه نیز با وی منعقد کردند. وی در سال ۱۹۴۰ به فلسطین رفت و به مدت شش ماه هر روز در ابتدا و انتهای برنامه‌های رادیو شرق‌العدنا به تلاوت پرداخت. مدتی نگذشت که برای تلاوت در مراسم ترحیم ملکه عالیه در عراق دعوت شد و به همراه شیخ عبدالفتاح شعشاعی در این مراسم به تلاوت پرداخت و پنج سال دیگر نیز به همراه شیخ شعشاعی به عراق سفر کرد.

کارشناس قرائت قرآن کریم در ادامه افزود: شعیشع از این پس سفرهای زیادی به کشورهای خارجی از جمله عربستان، سوریه، انگلستان، یمن، مراکش، تونس، سودان، ترکیه، آمریکا، یوگوسلاوی، روسیه، هلند، اسپانیا، ایتالیا و بسیاری از کشورهای آسیایی و از جمله سفرهای متعددی به ایران انجام داد و تلاوت‌های خوب و قوی فراوانی در این سفرها انجام داد که هر یک از دیگری بهتر است.

میرزایی با بیان اینکه شعیشع دوره‌های ترتیلی را نیز از خود به جا گذاشته که در کشورهای خارجی مانند امارات و عربستان ضبط شده است، تصریح کرد: مرحوم ابوالعینین شعیشع نقل می‌کند که در سفری که به همراه مرحوم عبدالباسط به لندن داشتیم، در آنجا یک استودیوی خصوصی در اختیار ما گذاشتند و ما دو نفر هر کدام یک دوره کل قرآن به روش مجود یا تحقیق در قطعات نیم ساعته ضبط کردیم.

وی با اشاره به اینکه از جمله سفرهای به یادماندنی شعیشع، چند سفر به عراق است که یکی از آن‌ها همانطور که اشاره شد، به همراه عبدالفتاح شعشاعی انجام شد، اظهار کرد: همینطور وی سفری نیز به همراه عبدالباسط به این کشور داشت که در دهه ۵۰ انجام شد و در آنجا تلاوت‌های خوبی از جمله تلاوت سوره‌های مبارکه قصص ـ قصارالصور را در بغداد انجام داد. شعیشع همچنین، سوره مبارکه اسراء را در عراق تلاوت کرده است که از تلاوت‌های خیلی خوب وی است. از دیگر تلاوت‌های قوی و جذاب شعیشع تلاوت سوره مبارکه بقره است که در عراق انجام شده است.

کارشناس قرائت قرآن کریم در ادامه بیان کرد: از دیگر سفرهای ابوالعینین شعیشع می‌توان به سفر سوریه اشاره کرد که در سال ۱۹۵۹ انجام شد و تلاوت‌های بسیار خوبی از خود به جا گذاشت. برای مثال تلاوت سوره‌های مبارکه نجم ـ‌ قمر ـ‌ رحمن که بسیار زیباست و کیفیت ضبط خیلی خوبی نیز دارد از جمله این تلاوت‌هاست که در مسجد اموی دمشق خوانده شده است. همچنین، وی تلاوت سوره‌های مؤمنون و قصارالصور را در سال ۱۹۵۹ در مسجد اموی دمشق انجام داد که بسیار زیبا است.

میرزایی ادامه داد: در کنار این تلاوت‌ها، ابوالعینین شعیشع یک سری تلاوت استودیویی نیز در سوریه انجام داد که بسیار زیبا هستند. وی در سال ۱۹۵۴ سفری به کویت نیز داشت که در آنجا تلاوت‌های خوبی از جمله تلاوت سوره‌های مبارکه حجر و نحل انجام داد که از تلاوت‌های خوب وی است. از دیگر تلاوت‌های شعیشع که در کویت انجام شده است می‌توانیم به تلاوت سوره‌‌های مبارکه ابراهیم، مریم(س) و نحل اشاره کنیم. وی از جمله قاریانی است که به مسجد‌الاقصی نیز سفر داشته و این افتخار را داشته است که در آنجا نیز تلاوت کند که از تلاوت‌های خوب وی در آنجا می‌توان به تلاوت سوره‌های ابراهیم ـ‌ قدر و نیز تلاوت سوره‌های رعد ـ علق در مسجدالاقصی اشاره کرد.

وی در ادامه با بیان اینکه مرحوم شعیشع سفرهای متعددی نیز به ایران داشته است، گفت: یک مورد از این سفرها قبل از انقلاب اسلامی انجام شده است که شیخ ابوالعینین شعیشع در مسجد گوهرشاد مشهد به تلاوت سوره‌های مبارکه فتح ـ رحمن و قریش پرداخت و اتفاقاً رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در جمع قاریان در یکی از بیانات خود به این تلاوت اشاره کردند.

کارشناس قرائت قرآن کریم اظهار کرد: شعیشع پس از انقلاب اسلامی نیز سفرهای متعدی به ایران داشت که یکی از این سفرها در سال ۱۳۷۳ و سفر دیگر نیز در سال ۱۳۷۴ انجام شد. تلاوت‌هایی که وی پس از انقلاب اسلامی انجام داد هر چند در سن کهولت انجام شد اما باز هم عشاق قرآنی را به خود جذب کرد که از جمله این تلاوت‌ها می‌توانیم به تلاوت سوره‌های فتح ـ علق اشاره کنیم که در مسجد بلال تهران انجام شد و تلاوت خوب دیگر وی نیز که در ایران انجام شد، تلاوت سوره‌های مبارکه قمر‌ ـ رحمن بود که در حرم حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع) انجام داد.

میرزایی با بیان اینکه مرحوم شعیشع در سال ۱۳۷۴ در مسجد دارالسلام تهران نیز تلاوت سوره‌های مبارکه نبأ ـ علق را انجام داد، افزود: مرحوم ابوالعینین شعیشع پس از اینکه به ایران سفر کرد، براساس سبک زیبایی که داشت و نیز تلاوت‌هایی که در مصر انجام داده بود، بر روی یک سری از قاریان ایرانی نیز تأثیر گذاشت و باعث شد برخی از قاریان ایرانی از وی تقلید کنند که می‌توانیم در این زمینه به مرحوم استاد اوحدی اشاره کنیم که در بعضی از تلاوت‌ها از شعیشع متأثر بوده است. قاریان خوب دیگری نیز بودند که در مسیر قرآنی خود از وی تقلید کردند مانند استاد حبیب صحاف که تلاوت‌های خوبی به سبک شعیشع انجام داده است. همچنین، از مقلدان خوب وی در ایران می‌توانیم به حسین علمی اشاره کنیم که تقلید از شعیشع را به نحو بسیار خوبی انجام داده و تلاوت‌های وی یادآور شیرینی و حلاوت صدا و لحن شعیشع است.

وی افزود: مرحوم شعیشع در مصر و در ابتدای مسیر قرآنی خود به مدت چندین سال در محافل رسمی و مهم مانند قصر پادشاه در قاهره به همراه قاریان بسیار مشهور دیگر مانند مصطفی اسماعیل به تلاوت می‌پرداخت. همچنین، باتوجه به اینکه حدود ۱۵ سال مقلد محض محمد رفعت بود، در سال ۱۹۶۲ رادیو قاهره از وی دعوت کرد تا برای تکمیل تلاوت‌های ناقص رفعت که ناشی از جا افتادن قطعات تلاوت هنگام ضبط بود، به رادیو برود و ایشان نیز به همراه شخص دیگری به نام احمد هیبه این کار را انجام داد و قطعات جا افتاده را تلاوت کرد به‌طوریکه واقعاً به سختی می‌شد تشخیص داد که این صدا از شعیشع است یا مربوط به خود محمد رفعت است.

کارشناس قرائت قرآن کریم ادامه داد: در اوایل دهه ۵۰ میلادی شعیشع که مبتلا به بیماری حنجره شده بود، مدتی را به درمان حنجره خود پرداخت و سپس، بهبود یافت. پس از بهبودی، صدای وی از قوت طنین و درخشندگی ویژه‌ای برخوردار شده بود و این قضیه باعث شد که از سبک رفعت فاصله بگیرد و روش خاصی برای خود در تلاوت قرآن ابداع کند.

میرزایی با بیان اینکه می‌توان گفت که ابوالعینین شعیشع محبوب‌ترین قاری دهه‌های ۴۰ و ۵۰ میلادی در مصر و همینطور در کشورهای دیگر بود، گفت: به همین خاطر کارگردانان سینمایی نیز به سمت وی متمایل شدند و برای به تصویر کشیدن صحنه‌های مذهبی در فیلم‌های خود از وی دعوت کردند که در تعدادی از فیلم‌های سینمایی به تلاوت بپردازد یا اذان بگوید. از جمله این فیلم‌ها می‌توان به الایمان، فیلم سینمایی آمنت بالله یا فیلم مصطفی کامل که قطعه‌ای از اذان وی در این فیلم پخش می‌شود و نیز فیلم کأس‌العذاب که به نحوه بسیار جالبی یکی از مفاهیم قرآنی را به صدای شعیشع به تصویر کشیده است، اشاره کرد.

وی در ادامه تصریح کرد: با توجه به جایگاهی که شعیشع در دنیای تلاوت پیدا کرد، مسئولیت‌های قرآنی متعددی بر عهده وی گذاشته شد که ازجمله قرائت در مسجد سیده زینب قاهره بود که وی را به عنوان قاری سوره مبارکه کهف در این مسجد انتخاب کردند. وی همچنین، عضو مجلس اعلای شئون اسلامی، عضو هیئت مهارت‌سنجی در رایو، عضو هیئت عالی قرآن در وزارت اوقاف و عضو هیئت ساخت مساجد در قاره نیز بود و از همه این‌ها مهمتر اینکه شعیشع نقیب‌القراء مصر بود که در تمام این مسئولیت‌ها وظیفه خود را به نحو احسن انجام داد.

کارشناس قرائت قرآن کریم با اشاره به اینکه مرحوم شعیشع اولین قاری است که به ضبط تلاوت روی صفحات گرامافون اقدام کرد، افزود: شعیشع تلاوت‌های استودیویی و مجلسی زیبایی در دوران زندگی از خود به جا گذاشت و با توجه به اینکه از سن ۱۷ سالگی قاری رادیو قاهره بود، بنابر این تلاوت‌های استودیویی بسیار خوبی از وی باقی مانده است. تلاوت‌هایی مانند تلاوت مرحوم شعیشع عموماً بسیار قوی و زیبا هستند. یکی از این تلاوت‌ها که شاهکار تلاوت‌های وی است و شاید بتوان گفت جزء معدود تلاوت‌های بسیار خوب قاریان مصری است که در تاریخ ثبت شده، تلاوت سوره‌های قصص ـ‌ شمس است که در سال ۱۹۵۹ در مسجد امام حسین(ع) قاهره تلاوت شده است.

میرزایی با اشاره به اینکه مرحوم شعیشع تلاوت‌های بسیار خوب دیگری نیز در مسجد امام حسین(ع) و در آن فضای معنوی انجام داده است، ادامه داد: از جمله این تلاوت‌ها می‌توان به تلاوت سوره مبارکه آل عمران در سال ۱۹۵۹ و در مراسم میلاد پیامبر اکرم(ص) اشاره کرد. شعیشع قاری مسجد سیده زینب در قاهره نیز بود و در آنجا طی روزهای جمعه سوره مبارکه کهف را می‌خواند البته در اوقات دیگری نیز تلاوت‌های خوبی مانند تلاوت سوره مبارکه هود طی دهه ۱۹۸۰ در این مسجد داشت.

وی افزود: از دیگر تلاوت‌های خوب وی تلاوت سوره‌های مبارکه قمر ـ‌ رحمن است که در سال ۱۹۶۵ در قاهره در یک مجلس ترحیم خوانده شد. همچنین، تلاوت سوره ابراهیم را در سال ۱۹۵۰ در مسجد سیده زینب قاهره و در آن فضای معنوی این مسجد انجام داد. تلاوت‌های خوب دیگری از وی در مصر با قی مانده که می‌توان به تلاوت سوره مبارکه نساء اشاره کرد که در مراسم ترحیم شیخ علی حزین که از قاریان نسل دوم عصر طلایی مصر بود انجام شد.

کارشناس قرائت قرآن کریم با بیان اینکه مرحوم شعیشع در خارج از قاهره نیز تلاوت‌های خوبی مانند تلاوت‌هایی که در سال ۱۹۵۹ از سوره‌های مبارکه اسراء و نحل در شهر دمیاد داشت، ارائه کرد، تصریح کرد: شعیشع با توجه به محبوبیتی که در کشورهای مسلمان پیدا کرد، مدال‌های زیادی دریافت کرد که از جمله آن‌ها می‌توان به مدال رافدین عراق، مدال ارز لبنان و همچنین، مدال‌های لیاقت از سوره و فلسطین و مدال‌هایی از ترکیه، سومالی، پاکستان، امارات و … اشاره کرد.

میرزایی در پایان اظهار کرد: ابوالعینین شعیشع عمری را به خدمت قرآن و اهل قرآن گذراند و عهده دار رسیدگی به مشلات شخصی و اداری قاریان و نیز جست‌و‌جو در زمینه کشف مواهب قرآنی جدید در مصر بود و سرانجام نیز بعد از دهه‌ها خدمت به قرآن در روز ۲۳ ژوئن سال ۲۰۱۱ میلادی مصادف با سال ۱۳۹۰ شمسی در سن ۸۹ سالگی دار فانی را وداع گفت.