آرایه ها در تلاوت / گوش دادن‌ها باید هدفمند و جهت‌دار باشند
به گزارش ایکنا از خوزستان، محمد کاکاوند، قاری و مدرس قرآن کریم در برنامه جمعه‌شب‌های مؤسسه قرآنی امام رضا(ع) اهواز که شب گذشته ۳۰ مهرماه از فضای مجازی پخش شد، با اشاره به «آرایه‌ها در تلاوت»، گفت: فارابی در مورد آرایه‌ها در کتاب موسیقی کبیر توضیح می‌دهد و در مورد لحن می‌گوید لحن دارای دو حالت کیفی است که اول حالت وجود ضروری لحن و دوم وجود افضل لحن است.
وی ادامه داد: وجود ضروری لحن به معنی اجرای فواصل به شکل درست و اجرای صحیح آهنگ است. خیلی از افراد وقتی ملودی را اجرا می‌کنند در حد وجود ضروری اجرا می‌کنند و در آن اندیشه و زیبایی خاصی وجود ندارد. هر عاملی که باعث تکثیر و تزیین آهنگ از حیث زیر و بمی، الحاق سایر نغمات به اصل کار و …. شود و نسبت به آنچه که اجرا می‌کنیم تمایز محسوسی ایجاد کند، حالت افضل گفته می‌شود.
کاکاوند گفت: وقتی در مورد جلوه‌های موسیقایی صحبت می‌کنیم یادگیری نغمات از حیث کیفی و محتوای فنی به چند دسته تقسیم می‌شوند؛ دسته اول کلیات است که افراد با کلیه اطلاعاتی که در مورد یک ملودی باید داشته باشند آشنا می‌شوند و این موضوع بسیار مهم است چون یادگیری و توجه به آن، کیفیت مراحل بعد را می‌سازد. در مرحله کلیات، افراد جنبه های عملی را نیز به صورت کلی فرا میگیرند که خود دارای ضوابط و اصولی است. مرتبه دوم سطح نغمات است که در آن، افراد با ملودی‌هایی که در یک مقام اجرا می‌شود آشنا می‌شوند؛ این موضوع هم مهم است چون افراد باید براساس نغمات، تلاوت را طراحی کنند و خیلی‌ها هستند که به درک درستی از این سطح نمی‌رسند. بعضی از افراد به صورت سماعی فقط ملودی را یاد میگیرند و اسمش را نمی دانند که این در سطوح بالاتر تلاوت بخصوص در مرحله مدولاسیون ها، خلل ایجاد می کند. یادگیری اسم‌ها مهم است چون برای طراحی تلاوت به ما کمک و مسیر را برای ما مشخص می‌کنند.
این مدرس قرآن کریم افزود: مرحله سوم، سطح مقامات است که افراد مفهوم مقام را به صورت علمی می‌آموزند؛ مقام‌خوانی دارای اصولی است که یکی از اصول مهم آن که در موسیقی به آن «هیرارکی» می گویند، به معنای نظم و ترتیب نغمات بر اساس ضوابط خاص صوتی است؛ هیرارکی قانونی است که باعث می‌شود نغمات براساس آن پشت سر هم و بر اساس معیارهای خاصی اجرا شوند. سطح چهارم سطح درجات است. یعنی فلان نغمه چه ماهیت صوتی دارد و در کجای مقام و درچه درجه ای خوانده می‌شود. در فرآیند طراحی تلاوت، مدولاسیون های مختلفی وجود دارد که با آن مشخص می‌شود ترتیب اجرا چگونه است. طراحی تلاوت بر اساس ضوابط صوتی و نغمی انجام می شود تا مهارتهای افراد بروز پیدا کند و افراد احساسات واقعی خود را در کار ارائه و یک اثر سالم را ارائه دهند. وی بیان کرد: جلوات یا جلوه‌ها سطح آخر است. افراد باید قطعات مختلف را بشنوند و در این زمینه شنیدن باید موضوع محور باشد. در ماشین نشستن و قرآن گوش دادن جنبه آموزشی ندارد. یادگیری آدابی دارد و گوش دادن‌ها در مسیر یادگیری مهارتهای تلاوت باید هدفمند و جهت‌دار باشند. افراد وقتی یک تلاوت را یاد میگیرند و می‌خوانند که با گوش دادن هدفمند چیزی را یاد گرفته باشند.
کاکاوند با بیان اینکه بین تمرکز و دقت در مراحل یادگیری تفاوت وجود دارد، افزود: توجه، تمرکز، دقت، تسلط و مهارت مراحل یادگیری هستند که باید در نحوه شنیدن و تمرینات اتفاق بیفتند. این مدرس قرآن کریم اظهار کرد: آرایه‌ها یا جلوات دو دسته هستند؛ آرایه‌های نغمه‌محور و آرایه های مایه‌محور. هر چیزی که باعث شود آهنگ از حالت سادگی خارج و زیباتر شود، در قسمت آرایه‌های نغمه‌محور است. در این قسمت از تحریر، تنغیم، اکسان ملودی، تکنیک‌های تأثیرگذار روی آهنگ و … در این قسمت صحبت می‌شود.
وی ادامه داد: آرایه های مایه‌محور از سه بخش تشکیل شده است؛ اول شکل صوت یا اشل صدا، دوم در نظر گرفتن فرمول خاص برای اجرای ملودی؛ یعنی بکارگیری تکنیک های خاص برای زیباتر کردن آهنگ و سوم فونکسیون درجات صدا. کاکاوند اضافه کرد: اجرای همه مراحل اشاره شده نیازمند تربیت تخصصی صدا است. صدا باید انعطاف داشته باشد و خیلی از افراد نمی‌توانند این کارها را انجام دهند و در حد وجود ضروری آهنگ را اجرا می‌کنند. این مدرس قرآن کریم گفت: اندیشه‌های موسیقایی است که تفاوت در قرائت قاریان را ایجاد می‌کند، تلاوت را زیبا می‌کند و به تلاوت مدل می‌دهد. در این میان باید آرایه های مایه محور تقویت شود تا حس هم قوی شود چرا که حس، گرفتنی نیست بلکه ایجاد کردنی است.