ابداع سبک به ادعا نیست
🌀 محمد کاکاوند، مدرس و قاری ممتاز کشورمان به توضیح برخی مسائل اصلی بخش تنغیم تلاوت و اهمیت تقلید پرداخت و تأکید کرد: هیچ کس بدون دانش و کسب مهارتهای علمی و عملی نمی‌تواند صاحب روش خاص شود و امروزه پیدا کردن روش جدید بسیار سخت است و ابداع سبک نیز به ادعا نیست.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، محمد کاکاوند، قاری ممتاز کشورمان با حضور در جلسه مسعود سیاف زاده به توضیح برخی مسائل اصلی بخش تنغیم تلاوت و اهمیت تقلید پرداخت.
🌀 کاکاوند در ابتدا، به بیان مطالبی پیرامون سبک‌شناسی و اهمیت تقلید پرداخت و گفت: سبک به معنای اسلوب، شیوه و روش است. در گذشته وقتی طلا و نقره را داغ و آب می کردند، در قالب هایی می‌ریختند که به آن قالب «سبیکه» می‌گفتند. این کارشناس قرآنی در ادامه با اشاره به اینکه روش های مختلفی در تلاوت قرآن کریم وجود دارد تصریح کرد: بقول یکی از اساتید به تعداد انسانها، روش و قریحه لحنی وجود دارد که واقعا قابل احصاء نیست ولی برخی روش ها بیشتر معروف شده و اساتید نیز آن روش ها را تدریس می‌کنند.
🌀 این قاری ممتاز کشورمان در ادامه به اهمیت سبک شناسی پرداخت و گفت: هر علمی باید به مخاطب خاص خودش گفته شود و اگر افرادی که شنونده بعضی از مطالب تخصصی هستند، در مراحل مقدماتی کسب دانش های فنی تلاوت باشند، طبیعتا نمی‌توانند با آن موضوع، ارتباط برقرار کنند و قطعا فهمی هم در ایشان ایجاد نمی‌شود. شناخت اهمیت سبک به همین دلیل است که ما می‌خواهیم یکسری از مهارت ها را بشناسیم و آن مهارت ها را در کار خودمان بیاوریم و استفاده کنیم و این مقوله در ابتدا، جز با تقلید مقدور نیست
🌀 کاکاوند ادامه داد: هر هنری ویژگی ها و اسلوب و روش های خاص خود را دارد و هرکسی که می‌خواهد روش خاصی را برای خودش داشته باشد باید ویژگی هایی را کسب کند و علوم مختلفی را نیز بشناسد. هیچ کس بدون دانش نمی‌تواند صاحب روش شود. امروزه، پیدا کردن روش جدید، بسیار سخت و بلکه ناممکن شده است. در بعضی هنرهای آوایی مانند تلاوت قرآن، بدلیل برخی مسائل مهارتی، کار خیلی سخت شده است ولی روش هایی برای ارائه تلاوت متفاوت وجود دارد که باید به اهل آن گفته شود و شخصا معتقدم نباید هر چیزی را در جلسات قرآن مطرح کرد. به قول استاد داریوش صفوت از اساتید بزرگ موسیقی ایران، گوش شنونده باید محرم علم و مهارت های موسیقی شده باشد و نباید هر چیزی را گفت و نواخت. شاید به جرأت بتوان گفت که خیلی طول می‌کشد که کسی بتواند روش جدیدی در حوزه تلحین ارائه کند.
🌀 محمد کاکاوند در ادامه با توضیح اینکه لازمه رسیدن به اسلوب صحیح، تقلید است، گفت: تقلید در تمام هنرها و مهارتها وجود دارد. یک نفر وقتی کاری را می‌خواهد شروع کند، طبیعتا از یک مرشد یا معلم تبعیت می‌کند. اگر آن کار را انجام ندهد، متوجه آن مهارت نمی‌شود. الان، خیلی ها هستند که شاید ماه ها برای تقلید در یک تلاوت وقتزمی گذارند که این روش نیز اشتباه است، روش تمرین این افراد اشتباه است، ایراد گرفتنها و نکته گفتن ها هم اشتباه است.
🌀 این کارشناس مسائل صوت و لحنی ادامه داد: معتقدم بعضی از نکات، حالت تعمیق بخشیدن به تلاوت دارند؛ مثلا وقتی یک نفر فارسی قرآن می خواند، استاد به وی می‌گوید، همه ضمه ها را «او» بخوان، همه کسره ها را «ای» بخوان، هر چی الف هست را با فتحه کشیده بخوان. با این نکات، شما در لهجه وی تحول عمقی ایجاد کرده اید.
🌀 کاکاوند ادامه داد: بعضی از نکات در تلاوت، مخصوصا در بخش «تنغیم» نیز باید به تلاوت عمق دهد و دگرگونی ایجاد کند. در جلسات قرآن ما، نکات و مطالبی که گفته می‌شود عمدتا این جنبه را ندارد و اکثرا، مطالب کم کیفیت و بعضا نادرست هم مطرح می شود. بیشتر نکته گفتن ها در حد دانسته های ذوقی و سلیقه ای است و تلاوت را ارتقاء نمی‌دهد. خیلی مهم است ما که جلسه دار هستیم و تدریس می‌کنیم، متعلمین را به درجه ارزیابی و فهم مطلب برسانیم و شرطش اینست که خودمان بتوانیم نکات را به درستی اجرا کنیم. پس حوزه مهارتهای تنغیمی نیازمند افرادی است که خود در این زمینه توانمند باشند که متاسفانه دیده می شود افرادی وارد این حوزه شده اند که در تلاوت قرآن دچار مشکلات اساسی هستند.
🌀 کاکاوند در ادامه با اشاره به مسائل اصلی سبک پرداخت و مسائل اصلی بخش تنغیم تلاوت را به ترتیب شمارش کرد:
۱- قفلات: یکی از اهداف تقلید یادگیری مدل قفلات است. چندین مدل قفله در تلاوت داریم که توسط قراء مختلف اجرا می‌شود. این قفلات در تلاوت همه قراء هست که در برخی تنوعش نیز بیشتر است. قفلات در یک دسته بندی کلی به دو دسته اشباعی و تشویقی تقسیم می‌شوند. اشباعی یعنی ملودی به پایان می‌رسد و انتظار موسیقایی وجود ندارد. تشویقی یعنی قفلاتی که انتظار ایجاد می‌کند که انواع مختلفی هم دارد و در نغمات مختلف هم شکل هایشان متفاوت است.
🌀 یکی از مباحثی که تلاوت را عمق می‌دهد، قفلات است. مدل های تشویقی و اشباعی را در نغمات مختلف شناسایی کنیم و با پشتکار و تمرین اجرا کنیم. امید است که بتوانیم یک مدل در قفلات ابداع کنیم که این از مصادیق طریق لحنی است. در قراء مصری دو سه نفر هستند که استاد بارز قفلات هستند. استاد شعشاعی، حصان و عمران از نمونه های معروف هستند.
۲- روش اوج گیری: در تلاوت قرآن چندین روش و مدل اوج گیری داریم که شکل و ساختار تلاوت را منفاوت می کند. در روش های اوج گیری به مهندسی ای که در تلاوت لحاظ می شود تا صدا به درجات اوج خود برسد توجه می شود. اگر ما بیاییم و ادعا کنیم که صاحب سبک هستیم و چهارتا نغمه متفاوت هم بخوانیم، اسم این کار سبک نیست. این تفاوت اگر در بین متخصصین مورد پذیرش قرار گیرد، عمدتا در طریق لحنی موضوعیت دارد. در سبک لحنی، ساختمان لحنی تلاوتمان باید کاملا متفاوت باشد؛ نه اینکه وقتی به تلاوت نگاه می‌کنیم، می بینیم بنای تلاوت، مصطفی اسماعیل و شحات و … است. خیلی از من سوال می‌کنند که تلاوت ما تکراری شده است و خودمان احساس می‌کنیم خسته شده ایم. چه باید بکنیم؟
یکی از مسائل دخیل در متفاوت خواندن، روش های اوج گیری و بویژه توجه به اندیشه های موسیقایی است. اگر روش اوج گیری را عوض کنیم مسیر لحنی تلاوت هم عوض می‌شود.
۳-تحریر: تحریر یکی از تمایزاتی است که در تلاوت قراء وجود دارد و می‌توان گفت این قاری درجه یک است، یا درجه دو است و یا ….
با بکارگیری تحریرهای فنی که عمدتا تحت عنوان نبرات حساسه شناخته می شود، ارزش فنی تلاوت ارنقاء پیدا می کند. مثلا یک نفر خیلی زیبا تلاوت می‌کند و هیچ فالشی هم ندارد ولی می‌بینید، آن یک قاری که تحریرش بیشتر است، مردم آن را می‌پسندند. ۶ عامل کیفی در کیفیت تحریرها اثرگذار هست و در سبکها بررسی می‌شود: ۱-جنس تحریر ۲- فرم تحریر ۳- ملودی تحریر ۴- تعداد تحریر ۵- سرعت تحریر ۶- پرده تحریر
۴- ردیف: ردیف به معنی چیدمان و ترتیب دادن است و انواعی دارد و منظور از ردیف در این مبحث، خلاقیت و روشمند بودن استفاده از ردیف های موسیقایی در ساختار تلاوت و مهندسی تلاوت است.
۵-سرعت تلاوت: خیلی ها اگر سرعت تلاوتشان را بیشتر کنند، کل تلاوتشان بهم می‌ریزد. قاری باید به سرعت‌های مختلف مسلط باشد. البته باید در یک سرعت خاص که احساسات، ذوق و توانمندی های صوتی اش بروز می کند متمرکز شده و آن را تثبیت نماید. همچنین سرعت تلاوت در کیفیت تحریرها و قفلات نیز تاثیرگذار است. ابتدا باید یک سرعت خاص را برای خودمان تثبیت کنیم تا ملکه ذهنمان شود و در غیر این صورت سرعت تلاوت را تغییر می دهیم.
۶- اداء تلوینی در مقامات: این موضوع یکی از مسائلی است که در کیفیت اجرای نغمات تمایز بسیار مهمی ایجاد می‌کند. مثلا شخصی در تلاوتش از مقامات اصلی، فرعی و مرکب کمتر استفاده می‌کند و شخص دیگری بیشتر که این موضوع قدرت تنغیم قاری را نشان می‌دهد.
🌀 این موارد بخش های مهم موضوع تنغیم تلاوت است و البته مواردی مانند تحویلات، مفاجئه، تعبیرات و … هم از جمله مواردی است که باید با دقت مورد بررسی قرار گیرد. با این نگاه اگر تلاوت گوش دهیم قطعا تلاوتمان بجای اینکه ۱۰ ساله تغییر کند، ۴ یا ۵ تغییر می‌کند و مدام از این جلسه به جلسه دیگر نمی‌رویم.
🌀 کاکاوند در پایان گفت برای ارزیابی موارد مذکور، تلاوت اساتید را گوش دهیم و بر اساس معیارهای صحیح آنها را ارزیابی کنیم. همچنین وی تصریح کرد: وقتی مدل گوش دادنمان تغییر کند، به هر کسی نیاز نداریم و فقط به تجربه کسب کردن و پخته شدن نیاز داریم. به جهت فنی، تلاوت را به منظور شنیدن و فهم مسائل کیفی و … گوش دهیم تا ببینیم کیفیت تلاوت آن قاری در چه سطحی قرار دارد.
🌀 این کارشناس مباحث تنغیمی در پایان گفت: مسائل تعبیرات یا همان لحن بیانی هم به عنوان یک مقوله کاملا مستقل در سبک شناسی مورد دقت اهالی فن و نظر است که قاریان ما در تلاوت خود باید به آن اهتمام بسیار ویژه ای داشته باشند.