ایجاد تحول در قرائت قرآن با شناخت کاملی از الحان محقق می‌شود

یکی از داوران بین‌المللی کشورمان بر خلاف برخی از قراء که معتقدند شناخت اسامی مقامات و نغمات در قرائت قرآن اثری ندارد، بر این باور است که اگر قاری علم کامل به مقامات و دریچه‌های ورودی این‌ها به یکدیگر داشته باشد، آن‌گاه می‌تواند شیوه جدیدی در تلاوت قرآن خلق کند.

نشست تحلیل تلاوت‌های استاد «علی‌ محمود»

به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، در ادامه نشست تحلیل تلاوت‌های استاد «علی‌ محمود» از قاریان مشهور جهان اسلام، «غلام‌رضا شاه‌میوه» بر تسلط این قاری قرآن بر مقامات و الحان تأکید کرد و موضوع استفاده از فواصل مختلف در نفس‌های لحنی استاد علی محمود را یادآور شد و گفت: به طور معمول ردیف لحنی که قاری قرائت خود را با آن آغاز می‌کند، مثلاً اگر در پرده سوم یا چهارم شروع کند، ممکن است فقط انتقالی از نت‌های پایین‌تر یا بالاتر یا درجات پایین‌تر و بالاتر داده شود، اما علی محمود در یک نفس لحنی از فواصل سوم، پنجم، هشتم یا حتی فواصل هفتم و چهارم هم استفاده می‌کند، گرفتن این فواصل خیلی تیزهوشی و قدرت لحنی عجیبی می‌خواهد.

وی ادامه داد: سومین موضوع در تلاوت‌های علی محمود، استفاده از مقام‌های مهجور و متروک است، به هر حال قراء، متأثر از فضای موسیقایی زمان خودشان هستند و همان ‌طوری که در حدود ۵۰ سال قبل مجموعه‌ای از الحان و نغمات در ایران رایج بوده است که در حال حاضر استفاده نمی‌شود، در کشور مصر و در فضایی که علی محمود در آن زندگی می‌کرد نیز نوعی از الحان را می‌طلبید که شاید با ذائقه امروز مردم مصر فاصله زیادی داشته باشد.

این قاری بین‌المللی با اشاره به این‌که قراء نسل چهارم و پنجم مصر بدون استفاده از گوشه‌های متروک بیشتر از مقام‌های رست، نهاوند و بیات بهره می‌بردند، گفت: اما علی محمود شاید تنها قاری بود که از مقام‌های مرکب بسیار مهجوری استفاده می‌کرد، مثل مقام‌های «فرحناک» ــ ترکیبی از سه‌گاه و عجم ــ «بسته‌نگار» (بستنکار)، «شوق‌افزا»، «نوا اثر»، «پسندیده» ــ ترکیبی از نکریز و رست ــ و «نَهُفت» ــ ترکیبی از عجم و بیات ــ که این‌ها جز در تلاوت‌های علی محمود از دیگر قراء شنیده نشد و یا به ندرت شنیده‌ شده است.

وی افزود: استفاده حدود ۱۶-۱۷ مقام مرکب یا فرعی در تلاوت‌های استاد علی محمود بسیار کار سختی است، وقتی در تلاوت قرآن از مقام مرکب استفاده می‌کنیم باید حضور ذهن و گوش ورزیده‌ای داشته باشیم تا بتوان آن چیزی که در ذهن است به صوت تبدیل ساخت به هر حال این کار توسط ایشان محقق شده است.

در ادامه این نشست شاه‌میوه در پاسخ به پرسش «عباس سلیمی»، کارشناس و مجری نشست تحلیل تلاوت‌های علی محمود، مبنی بر این‌که آیا تحلیل تلاوت این استادان به صورت جزئی و ریز می‌تواند تأثیری در ارتقاء سطح قرائت قاریان جوان داشته باشد و نیز فراگیری این‌ موارد تا چه حد ضرورت دارد؟ گفت: وقتی صحبت از مسائل فنی تلاوت یک قاری در میان است در مقام منتقد باید عمل ‌کنیم.

وی ادامه داد: برخی این سؤال را مطرح می‌کنند که این موارد فنی که در تحلیل تلاوت‌ها از سوی تحلیل‌گران مطرح می‌شود، آیا خود قاری در هنگام تلاوت، آگاهی از عمل خود داشته است؟ این سؤال را از منتقدان سینما نیز می‌پرسند؛ به هر حال، کار منتقد، نقادی است، حتی اگر خود قاری این فنون را با علم انجام نداده و یا فیلم‌ساز نیز فیلم ‌را با این نیت که منتقدان برداشت می‌کنند، نساخته باشد.

این مدرس قرآن کریم افزود: در هر صورت در کارنامه لحنی علی محمود این مواردی که در بالا ذکر شد، موجود است که باید بیان شود، وقتی وارد حوزه تحلیل مقامات می‌شویم، دیگر تفاوتی میان بیات، سه‌گاه، رست و حجاز که همه می‌شناسند و در موردش صحبت می‌کنند با مقامات مهجوری که نام بردم و کمتر فردی می‌شناسد، نیست، هیچ فرقی از نظر ماهیت و جنس نمی‌کند و همه این‌ها مقامند، ولی چون از ابتدا گوش ما با مقام‌های اصلی بیشتر آشنا شده و اسامی آن‌ها خیلی در رسانه‌ها تکرار شده است، حساسیت چندانی ایجاد نمی‌کند، اما صحبت از مقام‌های شوق‌افزا و فرحناک حساسیت‌‌برانگیز می‌شود و این تصور غلط را ایجاد می‌کند که موسیقی وارد قرائت قرآن شده است.

شاه‌میوه الحان را یکی از مجموعه ابزار قرائت قرآن برشمرد و گفت: واقعیت این‌ است که مقامات وجود دارند و اتفاقاً مَنهج خواندن علی محمود، نشان می‌دهد که او علم به این کار داشته است، یعنی وقتی از مقام نهاوند شروع می‌‌کرد و چند ردیف فرعی را هم‌زمان در خود نهاوند اجرا می‌کند، این فرد می‌خواهد علم و توانایی خود را برساند، البته این بدین معنا نیست که برای رسیدن به اوج قرائت باید مقامات را به طور کامل فرا گرفت، اصولا کارهای تنقینی بیشتر از راه شنیداری است، یعنی قراء جوان می‌توانند از تلاوت‌های علی محمود استفاده کنند و الحان را یاد بگیرند، بدون آن‌که اسم آن مقام را بدانند.

وی بیان کرد: مرحوم علی محمود بعد از مرحله حفظ قرآن، تجوید و قرائت را در حضور «مبروک حسنین» فرا گرفت و از محضر استادان دیگری در زمینه الحان که برخی از آن‌ها شخصیت‌های بزرگ موسیقی مصر بودند بهره گرفت، مثل «عبده‌ الحامولی» و «عبدالرحیم المصلوب» که علی محمود قصاید دینی و مقامات را هم‌زمان از ایشان یاد گرفت و یا «علی المغربی» که در الازهر تدریس علوم دینی می‌کرد و عالم به مقامات بود و یا «درویش الحریری» که او نیز از استادان الازهر بود و به «مصطفی اسماعیل» و «طه الفشنی» و بسیاری از قراء مقامات را یاد داد.

شاه‌میوه تصریح کرد: مرحوم علی محمود تلاش کرده و الحان را یاد گرفته است و یادگیری مقامات یک استفاده‌ای دارد و این‌که فردی که بخواهد شیوه جدیدی در تلاوت ایجاد کند، ناگزیر است که از مقامات خوب استفاده کند و اگر علم کامل به مقامات و دریچه‌های ورودی این‌ها به یکدیگر داشته باشد، می‌تواند شیوه جدیدی در تلاوت خلق کند، هنوز هم ظرفیت‌های زیادی وجود دارد که قراء ممتاز می‌توانند به آن دست یابند.

وی سبک علی محمود را قابل استفاده برای همه ندانست و افزود: این سبک چون از نظر اجرا سبک بسیار مشکلی است و در قله کارهای هنری قرار دارد، فقط توسط کسانی که از لحاظ قرائت به یک مرحله استانداردی رسیده‌اند، قابل استفاده است تا بتوانند تحولی در تلاوت ایجاد کنند.

یادآوری می‌شود، در بخش‌های نخستین نشست تحلیل تلاوت‌های استاد علی محمود که با حضور «عباس سلیمی»، پیشکسوت قرآن کریم، «غلام‌رضا شاه‌میوه»، از داوران بین‌المللی کشورمان و «مجید جدیدی» قاری ممتاز و کارشناس قرائت قرآن برگزار شد با اشاره به این امر که سبک علی محمود جزء شیوه‌هایی است که در اوج صعوبت از نظر اجرا برای یک هنرمند و قاری قرار دارد، مطرح شد: دامنه افرادی که بتوانند از «علی محمود» تقلید کنند بسیار محدود است.