بررسی مسئله خطاب و مخاطب شناسی در تلاوت قرآن کریم

۱ – فرستنده

۲ – پیام

۳ – وسیله پیام (کلامی (شعر – سخنرانی – خوانندگی – دکلمه)– تصویری (عکس – فیلم – سینما – کامپیوتر – تلویزیون و ….) – صوتی – اشاره ای – کتبی

۴ – گیرنده (از نظر سن ، جنسیت ، تحصیلات ، مذهب ، پایگاه اجتماعی)

پیام

پیام همان مفاهیمی است که از فرستنده به گیرنده انتقال می یابد. اگر عاملی به نام پیام وجود نداشته باشد دیگر ، فهمیدن و تفهیم معنا پیدا نخواهد کرد. زیرا تا پیام نباشد نه گوینده ای وجود دارد و نه شنونده ای.

اما پیام تقسیمات بیشماری دارد. برای مثال:

پیام دینی

پیام احساسی

پیام تجاری

پیام سیاسی

و ………

اما قرآن پیامی است دینی – اخلاقی که ارتباطی مستقیم با عواطف و احساسات دارد. انتقال عواطف و احساسات توسط وسایل پیام صورت می گیرد که بسیار مهم است.

فرستنده

انتقال مفاهیم به وجود فرستنده بستگی دارد. فرستنده چیزی یا کسی است که پیام را با وسایل یا وسایلی به شخص مقابل منتقل می کند.

فرستنده هر چیزی می تواند باشد. هر چیزی که به ما پیامی را برساند و به ما تفهیم کند فرستنده محسوب می شود. برای مثال یک تابلوی نقاشی مفاهیمی را به ما تفهیم می کند.

در هنر خوانندگی که شامل همه هنرهای کلامی می شود فرستنده نقش بسیار مهمی دارد. اگر فرستنده به درستی و صلابت عمل نکند پیام نیز به درستی و صلابت به گیرنده منتقل نخواهد شد. در هنر قرائت قرآن کریم قاری قرآن خود فرستنده است. اگر بخواهیم در نمودار زیر ارکان انتقال را نشان دهیم به این شرح است:

ذهن و احساس (پیام)

قاری و خواننده (فرستنده)

دستگاه تکلم و دستگاه تقویت صوت (وسایل انتقال)

مستمع و بیننده (گیرنده)

در مورد ویژگی های فرستنده می توان به چند مورد اشاره کرد:

۱ – واقعیت را بفرستد

۲ – صداقت داشته باشد

۳ – خلوص داشته باشد (حذف اضافات)

۴ – به موقع ارسال کند. زمان و مکان را در ارسال پیام توجه کند.

۵ – وضوح در پیام داشته باشد (مبهم نباشد)

۶ – جامع و مانع باشد

۷ – هدف و مقصود را به درستی ارسال کند

همچنین توجه به موارد زیر لازم به نظر می رسد:

۱ – شناخت روحیات و افکار فرد یا افراد تحت خطاب

۱ – شناخت موضوع مورد خطاب

۲ – عرضه ی صحیح به شیوه های گوناگون

۳ – آگاهی یافتن از نیاز مخاطبین و طلب آنان (اعلام نیاز آنان به طرق مختلف به عرضه کننده)

۴ – پاسخ یا ارائه موضوع مورد خطاب به نیازمندان به طرق مختلف

۵ – شناخت عناصر تشکیل دهنده ی یک کالای فرهنگی (غایی ، صوری ، مادی ، فاعلی ، کمی ، کیفی ، این ، من ، کیف ، کم)

۶ – پی بردن به نیاز مخاطب (پرسش ، تبلیغ از موضوع و پاسخ و اعلام نیاز از طرف مخاطبین (ورود در سایت و وبلاگ ، گفتگو رو در رو ، روزنامه ها و ارتباطات اجتماعی ، تلفن ، اینترنت ، کتاب و ….))

اما آن مواردی که قاری قرآن از مسئله خطاب نیازمند شناخت آن است به شرح زیر می باشد:

۱ – چه پیامی را می خواهد انتقال دهد

۲ – سطح فکری و درک عقلی مخاطبین خود را تا حدی بشناسد

۳ – پیام مورد نظر را تا در چه برهه ی زمانی می خواهد انتقال دهد.

۴ – سنخیت پیام با زمان و مکان و مخاطب

۵ – پیامش باید کوتاه، جذاب و نو باشد

۶ – شیوه ی انتقال پیام بسیار مهم است.

۷ – در مواردی قبل از انتقال پیام ابتدا نیاز مخاطب خود را بشناسد.

۸ – بر روی مفهومی که جامعه نیازمند آن است تأکید و تکرار کند.

۹ – با توجه به اینکه قرآن کتابی دینی است فرستنده پیام آن (قاری و ….) باید متخلق به ویژگی های آن باشد تا کلامش تأثیر گذار شود.

نوشته: محمد کاکاوند

مدرس مجمع قاریان قرآن کریم