بسیاری از قاریان مشهور مصری در کشور خودشان نیز نا‌شناخته‌اند

یکی از کارشناسان قرائت قرآن با اظهار تأسف از این‌که بعضی از استادان و قراء مشهور کشورمان، حتی اسامی قاریان مصری را نمی‌دانند، گفت: حتی خیلی از قاریان بزرگ مصری در کشور خودشان نیز نا‌شناخته‌اند، در صورتی که این‌ها از بزرگان تلاوت بوده‌اند و شیوه‌های بسیاری را ابداع کرده‌اند.

نشست تحلیل تلاوت‌های «علی محمود» از قراء مصری

به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، در نشست تحلیل تلاوت‌های «علی محمود» از قراء ممتاز مصری، «مجید جدیدی» قاری ممتاز و کارشناس قرآن کریم، با بیان این‌که قاریانی که به تلاوت‌ هنری می‌پردازند و به دنبال سبک جدیدی هستند، باید تاریخچه قراء پیشتاز در این عرصه را به خوبی بدانند، گفت: جای تأسف دارد که بعضی از استادان و قراء مشهور کشورمان، حتی اسامی این افراد را نمی‌دانند، حتی خیلی از قاریان بزرگ مصری در کشور خودشان نیز نا‌شناخته‌اند، در صورتی که این‌ها از بزرگان تلاوت بوده‌اند و شیوه‌های بسیاری را ابداع کرده‌اند.

وی ادامه داد: به عنوان مثال شیخ «سعید زناتی» حدود پنج‌ساله‌ که نام او در جمع قاریان ایرانی مطرح شده است و یا «حمدی زامل» و «شکر البورعی»، حتی «عبده عبدالراضی» که یکی از بزرگان تلاوت مصر بود؛ در دیداری که با «هِنداوی» داشتم از او پرسیدم که عبده عبدالراضی را می‌شناسید؟ تعجب کرد که چرا در ایران این فرد را می‌شناسند در حالی که در مصر نیز کمتر شناخته شده است، از هنداوی شنیدم زمانی که استاد «محمد رفعت» متوجه می‌شد، عبدالراضی در مجلس تلاوت او حضور دارد، تلاوت نمی‌کرد، به لحاظ عیار بالای تلاوت عبدالراضی بود؛ دانستن این پیشینه و آشنا شدن با این تلاوت‌ها، خیلی به تلاوت قاریان ایرانی کمک می‌کند.

جدیدی از دو جریان مهم و تأثیر‌گذار در تلاوت قرآن در کشور مصر نام برد و گفت: دو جریان تلاوت را در مصر شکل دادند، (البته مواردی که توانستیم تلاوت‌هایشان را بشنویم) یکی شیوه استاد «عبدالفتاح شعشاعی» که در تلاوت ایشان کلام، نقش شاخص‌تری داشت، یعنی موسیقی در خدمت کلام بود و او بر اساس الفاظ و ریتم کلام تلاوت می‌کرد که شاید خیلی هم به مذاق عامه مردم خوش نیامد، اما در شیوه استاد علی محمود موسیقی جلوتر از کلام بود، شیخ علی محمود با تبحری که در علم موسیقی داشت، این موسیقی را در خدمت مفاهیم و کلام قرار داد و ارائه کرد، البته این دو جریان تضادی‌ با یکدیگر ندارند و هم‌عرض هم حرکت می‌کنند، بعد از این شیوه‌ها شخصی مثل شیخ «مصطفی اسماعیل» این دو جریان را با هم وحدت بخشید، البته به نوعی شیوه علی محمود در سبک مصطفی اسماعیل غالب بود.

وی ادامه داد: مثلا سبک استاد شیخ «احمد عامر» شباهتش بیشتر به شعشاعی است تا علی محمود، اما از شیوه شیخ علی محمود و تکنیک‌های آن نیز بهره برده است، این‌که در حال حاضر تلاوت‌ها بیشتر حول محور شیخ علی محمود می‌گردد به این معنی نیست که همه دقیقاً از او تقلید می‌کنند، هر قاری به اندازه بضاعت خود از مدرسه‌ای که به نام مدرسه علی محمود بود، بهره گرفت و حالا یکی شیخ مصطفی اسماعیل و یکی «شحات محمد انور» و دیگری «محمد بسیونی» شد و به همین ترتیب به اندازه بضاعت صوتی و ذهنی خودشان توانستند، بهره بگیرند، در اجرای استاد علی محمود انعطاف بالای صوتی بسیار مشهود است، برای فردی که برای اولین بار تلاوت ایشان را می‌شنود، انعطاف صوتی خیلی بالایی است.

در ادامه این نشست «غلامرضا شاه‌میوه» از داوران بین‌المللی کشورمان، با بیان این مطلب که بسیاری از قراء در سوابق تاریخی به عنوان قله‌های قرائت در مصر شناخته می‌شوند، اما در خود مصر غریب‌اند و حرکتی در مصر برای بزرگداشت این‌ها انجام نمی‌شود، گفت: البته در دهه ۹۰ توسط «نقابه‌القراء» مصر، بعد از مرگ بسیاری از این قراء نشان عالی فرهنگ و هنر به خانواده‌هایشان مثل «مصطفی اسماعیل» اعطاء شد.

وی ادامه داد: در سفری که به همراه «مهدی دغاغله» به مصر داشتم در خیابان‌های قاهره اطراف مسجد «رأس‌الحسین (ع)» مراکز ‌‌فروش کتاب و نوار‌های صوتی فراوان بود، آن‌جا چند تا از نوارهای تلاوت مصطفی اسماعیل را ‌خواستیم، فروشندگان این منطقه اظهار بی‌‌اطلاعی کردند و او را نمی‌شناختند و می‌گفتند فقط از «عبدالباسط» و «محمد ایوب مشاری راشد» داریم و از مرتلان سعودی و کشورهای حاشیه خلیج‌ فارس، خیلی متأسف شدم که چرا این‌ها در مصر غریب‌اند و بین آن‌ها و نسل جدید مصر فاصله افتاده است، امیدواریم که همان‌طور که بسیاری از شعرای ایرانی در کشورهای اروپایی بیشتر شناخته شده‌اند، این قضیه هم در ایران اتفاق بیفتد، الان قاریان ایرانی‌ شناختشان درباره قراء مصری بیشتر از نسل جوان مصر است.

نشست تحلیل تلاوت‌های «علی محمود» از قراء مصری

شاه‌میوه گفت: در سفر به مصر به «ابوالعینین شعیشع» رئیس نقابهالقراء مصر، پیشنهاد دادم تا در مصر مجموعه‌ای با عنوان موزه قراء مصر تأسیس کنند، تا مصری‌ها و توریست‌ها با زندگی‌نامه این قراء آشنا شوند و سیر تاریخی از «احمد ندا» به بعد را در موزه به صورت غرفه به غرفه داشته باشند، به ایشان گفتم شما به عنوان رئیس نقابه‌القراء باید حتماً روی این موضوع کار کنید، اما تا چه حد اجرایی شده است، اطلاعی ندارم، اما به صورت مکتوب و سمعی و بصری چنین موزه‌ای را در ایران ایجاد خواهیم کرد تا مورد استفاده آیندگان قرار گیرد.

وی در ادامه مهمترین خصوصیت صدای علی محمود را قدرت و قوت آن دانست و افزود: او مؤذن مسجد رأس‌الحسین (ع) قاهره بود، در زمانی که امکانات ضبط نبود، فقط یک اذان از ایشان به جا مانده است، این اذان در مقام «حسینی» است که این مقام از دو مقام رست و بیات ترکیب شده است که ابتدای این اذان الله‌اکبر در پرده بالا است و از رست شروع می‌شود و در پرده پایین، فرود در بیات دارد و اذان بسیار زیبایی است، معروف است که وقتی ایشان در مؤذنه رأس‌الحسین (ع) اذان می‌گفتند تا نزدیکی‌های مسجد «سیده زینب» که با رأس‌الحسین (ع) حدود یک کیلومتر فاصله دارد، صدای او شنیده ‌می‌شد و مردم برای نماز صبح به مسجد می‌آمدند، حتی در مقایسه بین اصوات قراء معروفی چون مرحوم محمد رفعت که قدرت صدایش محدود به چند متر اطراف خودش می‌شد، اما عبدالفتاح شعشاعی و علی محمود این حالت را نداشتند و صدایشان از شبستان مسجد رأس‌الحسین (ع) که حدود ۸۰ متر طول داشت، فراتر می‌رفت.

این داور بین‌المللی تصریح کرد: صدای او زنگ خاصی داشت، معمولا در افراد نابینا که در رشته قرائت یا ابتهال فعالیت دارند، این زنگ صدا وجود دارد، این چه خصوصیتی است که با نابینایی افراد ارتباط پیدا می‌کند، اطلاعی نداریم که گاهی این زنگ بیش از حد است و گوش‌ را آزار می‌دهد، اما زنگ صدای علی محمود بسیار گوش‌نواز است.

وی ادامه داد: برای اجرای الحان قرآنی، طبق اصطلاحات فنی، نزدیک به دو اکتاو مساحت نیاز داریم که علی محمود این دو اکتاو را کامل دارد، کف صدایش با نقطه اوج صدا نزدیک به دو اکتاو مساحت دارد، خیلی از قراء در صدایشان انعطاف دارند، اما انعطاف صدای علی محمود واقعاً عجیب است، یعنی سرعت وقتی با انعطاف بررسی می‌شود و این انعطاف وقتی در واحد سرعت یعنی در زمان کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، این‌جا تفاوت بین افراد به وجود می‌آید، مهم این است که وی درجات و پرده‌هایی در کمترین زمان اجرا می‌کند و قدرت انتقالش روی درجات صوتی در کمترین زمان است و خیلی سریع این انتقال‌ را انجام می‌دهد.

شاه‌میوه تصریح کرد: با وجود تمام خصوصیات صوتی بارزی که در صدای علی محمود وجود دارد، او تحریر متوسطی دارد، یعنی نسبت به «عبدالعزیز حصان»، «شحات محمد انور» و یا «کامل یوسف» که تحریرهای بسیار سریع، شمرده و ریزی دارند از آن سرعت برخوردار نیست، اما در همه تلاوت‌های علی محمود تحریر اضافه شنیده نمی‌شود، بسیاری از قراء نسل جدید مصر، غفله‌های پایانی یعنی قسمت آخری که می‌خواهند لحن را تحویل دهند و شنونده می‌خواهد تشویق کند، از تحریر‌های مکرر استفاده می‌کنند که یک نوع بزک کردن لحن است، اما علی محمود لحن خالص را بدون شاخ و برگ‌ اداء می‌کند و خواندنش پیرایه ندارد، این نکته در خواندن مصطفی اسماعیل هم است و جان کلام را در الحان بیان می‌کند.

یادآوری می‌شود، در بخش‌های نخستین نشست تحلیل تلاوت‌های استاد علی محمود که با حضور «عباس سلیمی»، پیشکسوت قرآن کریم، «غلام‌رضا شاه‌میوه»، از داوران بین‌المللی کشورمان و «مجید جدیدی» قاری ممتاز و کارشناس قرائت قرآن برگزار شد، مطرح شد که بر خلاف برخی از قراء که معتقدند شناخت اسامی مقامات و نغمات در قرائت قرآن اثری ندارد، اگر قاری علم کامل به مقامات و دریچه‌های ورودی این‌ها به یکدیگر داشته باشد، آن‌گاه می‌تواند شیوه جدیدی در تلاوت قرآن خلق کند.