تعبیرات، اداء مطلوب و تلاوت شایسته
محمدکاکاوند قاری و مدرس ممتاز کشورمان در جلسه جمعه‌شب های موسسه قرآنی امام رضا(ع) اهواز که ۲۲ بهمن ماه از فضای مجازی پخش شد، به بررسی «تعبیرات، اداء مطلوب و تلاوت شایسته» پرداخت و گفت: در حوزه تعبیرات و اداء مطلوب، علاوه کم اطلاعی یا بعضاً بی اطلاعی بسیاری از افراد، با موضوعات مختلف و متعدد، پراکنده، مبهم، پرتکلف و البته آغشته به سلایق شخصی نیز روبرو هستیم و این مسائل موجب شده است که جنبه های مفهومی در تلاوت ها کم رنگ باشد.
وی گفت: تلاوت شایسته تلاوتی است که ضمن رعایت اصول تجویدی و تنغیمی، پیام محوری را برای شنونده جلوه کند و به نمایش بگذارد. وی بیان کرد: موضوع معنامحوری و اصالت دو مسئله مبهم در میان قاریان است که نیازمند تبیین و پرداختن به جنبه های نظری و علمی مخصوص به خود را دارد و متأسفانه در این خصوص زیاد میبینیم که افراد مختلف، بر اساس سلایق شخصی و برداشت های شخصی خویش، این موارد را با عنوان معنامحوری مطرح می کنند که صحیح نیست.
این قاری قرآن کریم در ادامه اظهار کرد: برای کلمه لحن بیش از شصت معنی بکار رفته است که در میان این معانی، معانی نه گانه لحن که در تلاوت مورد دقت و نظر قرار می گیرد عبارتند از:
لحن به معنی طرز صحبت کردن، لحن به معنی طرز بیان، لحن به معنی گویش و لهجه، لحن به معنی صوت موسیقایی، لحن به معنی موسیقی، لحن به معنی نغمه و ملودی، لحن به معنی صوت هنرمندانه، لحن به معنی خطا، لحن به معنی طنینات. لحن در میان قاریان نیز به معنی کاربرد خاص صدا در راستای القاء مفاهیم با ابزار نغمات است. وی گفت: تنغیم با لحن متفاوت است و تنغیم به معنی توجه به جنبه های موسیقایی کار هست و لحن به معنی جنبه های مفهومی. وی بیان کرد: تنغیم دارای دو معنی است؛ یک: ایجاد فراز و حضیض در کلام و دو: ایجاد فراز و حضیض در صدا به طوری که موجب ایجاد نغمه شود. وی در ادامه اشاره کرد: در تلاوت شایسته، قاری باید به مؤلفات علمی و عملی در دو حوزه لحن و تنغیم توجه و دقت کافی را داشته باشد.
کاکاوند در ادامه اظهار کرد: مهمترین ابزار و وسیله انتقال مفاهیم، وجود زبان مشترک و سنخیت زبان بین گوینده و شنونده است و انتقال مفاهیم در قالب کلمات و جملات به شنونده منتقل می شود. وی گفت: نغمات، کاربری احساسی دارند و وسیله انتقال احساسات هستند نه وسیله انتقال مفاهیم. وی گفت: اینکه در بعضی از مناطق، مفاهیم و معانی خاصی را به نغمات می دهند مربوط به فرهنگ شنیداری، فرهنگ موسیقایی، سیر و اتفاقات تاریخی آن مناطق و نغمات در آن مناطق است که برای مطالعه و تحقیق بیشتر می توان به کتبی که با موضوع فرهنگ موسیقی نگارش شده است مراجعه نمود.
کاکاوند گفت: از جمله مهمترین کارهایی که یک قاری قرآن باید قبل از تلاوت خود انجام دهد آن است که مفاهیم آیاتی که قصد تلاوت آنها را دارد مطالعه کرده و سپس به تلاوت بپردازد و قاری بدون مطالعه مفاهیم و عدم درک درست از آیات، قطعاً نمی تواند از فن تعبیرات به شکل استاندارد و هدفمند استفاده نماید. وی با اشاره به تکنیک های عملی فن تعبیرات گفت: در تعبیرات، فنون و تکنیک های زیادی مورد استفاده قرار می گیرد و از این میان، موارد زیر از اهمیت بسزایی برخوردار می باشند:
آکسانها که از جمله مهمترین مؤلفات تعبیرات و توجه دادن به معنی کلمات دارند و عدم توجه کافی به این موضوع موجب خدشه در کیفیت معنی، گویش و یا فساد در معنی خواهد شد. وی همچنین مواردی همچون تکرارهای معنادار، نکوص، برجسته سازی، اشباع و تشویق، جمله بندی ها، تطویع، مواکبه، انتخاب نغمه مناسب و کنترل شدت صدا را از جمله مهمترین ابزارهای فن تعبیرات دانست. این قاری قرآن بیان کرد: کسیکه موارد مذکور را در تلاوت خود مورد توجه قرار دهد به جایگاه اداء مطلوب دست پیدا کرده است و تلاوت شایسته تلاوتی است که شرایط اعتدال را در تمام حوزه ها داشته باشد و افراط در هیچ قسمتی از آن وجود نداشته باشد.
وی در ادامه به مهارتهای اولیه و مهم کاربرد تعبیرات در تلاوت اشاره کرد و گفت: در وحله اول قالب لحنی و سبک لحنی تلاوت باید قابلیت اجرای فنون تعبیرات را داشته باشد. برای مثال: موارد تعبیرات در سبک استاد مصطفی اسماعیل را نمی توان در سبک استاد عبدالباسط اجرا کرد و هر سبکی با توجه به ظرفیت های لحنی اش، قابلیت اجرای فنون تعبیرات را دارا می باشد. وی گفت: اهمیت قدرت تنغیم همینجا مشخص می شود زیرا با ارتقاء قدرت تنغیم، ظرفیت های موسیقایی برای اجرای فنون تعبیرات فراهم می شود. وی در ادامه گفت: در قدم بعدی وجود ظرفیت های صوتی مناسب، توانمندی صوت در بخش انعطاف و وجود قابلیت حالت پذیری صدا و همچنین تسلط بر اجرای نغمات و کیفیت پردازش آنها از جمله مهمترین مسائلی است که زمینه را برای اجرای فن تعبیرات مهیا می کند.
وی در پایان با اشاره به چهار عنوان معنا، مفهوم، منطق و پیام گفت: معنا یعنی بیان نشانه ها و صفاتی که در خصوص پدیده ای که در مورد آن صحبت می شود و مفهوم یعنی بیان جزئیات پدیده ای که در خصوص آن صحبت شده است. علومی مانند علم ترجمه، علم لغات، علم تفسیر و … در این دو مرحله مطرح هستند و کسیکه می خواهد درک دقیق تری از آیات داشته باشد باید در این حوزه ها ورود و مطالعه نماید. وی گفت: منطق یعنی نحوه بیان و اظهار اجزاء آن پدیده ای که در مورد آن صحبت شده است. برای مثال کسیکه آیه ای را می خواند و روی مفاهیم آن مطالعه و تدبر کرده و سپس به دستورالعمل خاصی از آیه رسیده است، در واقع به منطق آیه دست پیدا کرده است و نمایش منطق در تلاوت قرآن عملی به نظر نمی رسد. وی در خاتمه اظهار کرد: پیام، عنصری دعوتی و توجهی هدفدار است که به اشکال مختلف صادر می شود. در واقع در تلاوت قرآن، دریافت کیفیت پیام است که قاری با استفاده از صدای خود تلاش می کند آن را به اظهار کند. فلذا در پیام باید با استفاده از تکنیک های تعبیرات، توجه شنونده را به مفاهیم آیات جلب کند. لذا به نظر اینطور صحیح می رسد که در تلاوت قرآن از عنوان پیام محوری باید به جای عنوان معنامحوری استفاده نمود.