جوابیه به سخنان حجت الاسلام پناهیان

بسم الله الرحمن الرحیم
و لا تقف ما لیس لک به علم

برادر و خطیب ارجمند جناب آقای پناهیان
سلام علیکم

اخیراً فرمایشات حضرتعالی که در نشست اختتامیه جوامع فرهنگی قرآنی عصر ایراد فرمودید را مطالعه کردم. در ابتدا ضمن عرض تشکر به جهت ارائه نظرات و انجام فعالیتهای فرهنگی و سازنده حضرتعالی در کشور، نکاتی در خصوص مطالب ارائه شده در این نشست که فرمودید وجود دارد که به استحضار می رسانم. ان شاءالله که مورد توجه حضرتعالی قرار گیرد.
ابتدا لازم میدانم قدری در خصوص موضوع ترتیل مطالبی را توضیح داده و سپس به مواردی که اشاره فرمودید بپردازم:
ترتیل در اصطلاح یعنی حسن تألیف و تنظیم اجزای کلام و ادای آسان و روان با تأنی به گونه ای که یکایک اجزای آن آشکار و تبیین شود. (مفردات راغب ص ۱۸۷، لسان العرب ج ۱۱ صفحه ۲۶۵) و با توجه به احادیث و روایات رسیده از حضرات معصومین(ع)، باید توجه نمود که کیفیت ترتیل در سیره سنت نبوی و حضرات معصومین علیهم السلام در جایگاه آموزش و تعلیم بوده و شامل ارکان ذیل می باشد به روشنی بیان شده است:

الف): بیان و اظهار کامل آواهای زبان قرآن به صورتی شفاف و واضح
ام سلمه در توصیف قرائت رسول اکرم می گوید: {قرائهً مفسرهً حرفاًحرفاً}. منظور از حرف در اینگونه روایات، حرف های ملفوظ در قرائت و خواندن است و نه همه حروفی که در کتاب قرآن به کار می رود. منظور از حرف، آواهای زبان است نه نشانه های نوشتاری. بدین سان قرائت پیامبر اکرم یکایک واحدهای صوتی و اجزای متمایز کننده معنا در زنجیره کلام خدا را به صورتی کاملاً شفاف و روشن (مفسرهً) ادا و اظهار می نمودند، به طوری که مستمع، آنها را به آسانی و به طور کامل می شنید. ابن جزری نیز در کتاب التمهید فی علم التجوید صفحه ۶۰ در خصوص ترتیل گفته است ترتیل یعنی قرآن را با تأنی و شمرده بخوانید و عجله نکنید تا حروف آن در یکدیگر ادغام نگردند.
ب): رعایت وقف در پایان هر آیه و دیگر مواضع درون آیه
نبی اکرم در خصوص آموزش قرآن، قرآن را فراز به فراز و آیه به آیه بر شیوه اقراء، تلاوت می کردند و در شیوه اقراء، عامل افهام و القاء وجود دارد و بر همین اساس آموزش های قرآنی پیامبر اسلام به شیوه القاء حرف به حرف بوده است. این موضوع در کتاب وسائل الشیعه جلد ۴ صفحه ۵۸۶و همچنین در سایر کتب اهل سنت نیز با عبارت {ان النبی کان یقطع قرائته آیه آیه} اشاره شده است.
ج): حسن صوت
موضوع مهم دیگری که در باب ترتیل پیامبر اکرم اشاره شده است، وجود حسن صوت در قرائت است که تعداد احادیث در این خصوص بسیار زیاد و متعدد است و جای شک و شبهه ای و توضیح نیست.
د): تقطیع و قسمت بندی سوره ها و آیات
موضوع مهم دیگری که در ترتیل بیان شده است، توجه به قسمت بندی ها و بخش بندی های مختلف است که هر کدام با توجه به اهدافی خاص صورت گرفته است.

و اما در خصوص قرائت تدویر که به اشتباه با عنوان ترتیل در جامعه یاد می شود به استحضار حضرتعالی می رسانم روش های جایز در قرائات قرآن، قرائتی است که مستند به یکی از قراء سبعه باشد که با توجه به تندی و کندی دور تلاوت در قرائات سبعه دارای سه مرتبه تحقیق، تدویر و تحدیر است و قرائتی که خالی از ارکان فوق الذکر باشد از منظر ما نیز باطل است. اینکه فرمودید قرائت تدویر بی احترامی به قرآن است لازم است برای فرمایش خود مستندات و ادله نقلی، عقلی و فنی ارائه فرمایید. همانطور که می دانید همه مسلمانان جهان به شیوه مذکور تلاوت کرده و شیوه رسمی در تمامی کشورهای مسلمان، روش مذکور است و ملاک قاری بودن نیز ترتیل خواندن آن شخص و شناخت اصول مهم قرائت متقن و صحیح است. آیا چند میلیارد مسلمان در حال توهین به قرآن هستند؟ همه مراجع عظام و مقام معظم رهبری، در قرائت نمازهای خویش به روش مذکور، نماز خود را به جای می آورند. آیا همه این عزیزان هم در حال توهین به قرآن هستند؟ آنچه که نهی واضح در خصوص تندخوانی قرآن کریم داریم آن است که ارکان تلاوت صحیح قرآن در آن رعایت نشود و در این موضوع تفاوتی میان تندخواندن و کندخواندن نیز نیست.
در خصوص مقدار سرعت قرائت باید به این نکته توجه داشت که سرعت قرائت، با توجه به تفاوت در قدرت اندیشه و توان دریافت، متفاوت است لیکن حد متوسط آن ختم قرآن در فرصت یک ماه است. در روایتی که از امام صادق علیه السلام نقل شده است آمده است ابوبصیر خدمت حضرت رسید و گفت آیا قرآن را در یک شب بخوانم؟ فرمود برایم خوش آیند نیست که آن را در کمتر از یک ماه قرائت نمایی. در حدیث مشابه دیگری نیز همین مضمون اشاره شده است که ابوبصیر خدمت امام صادق رسید و گفت فدایت گردم آیا قرآن را در یک شب بخوانم؟ فرمود نه. گفت دو شب؟ فرمود نه تا آنکه به شش شب رساند پس حضرت با دست خود اشاره کرد پس فرمود بله ای ابامحمد. نبی اکرم قرآن را پیوسته در یک ماه و کمتر می خواندند چرا که قرآن با سرعت خوانده نمی شود و لیکن به ترتیل خاصی تلاوت می گردد و …
با توجه به قیودی که امام ذکر فرموده اند، کمتر از یک ماه امکان عملی ندارد کسی بتواند به شیوه صحیح و با تأنی قرآن را تلاوت نماید. در کتاب کنزالعمال نیز آمده است پیامبر اسلام فرمود: قرآن را در یک ماه بخوان. گفتم من توان بیشتری می یابم. فرمود در بیست شب بخوان. گفتم من توان بیشتری دارم. فرمود در ده شب بخوان. گفتم من توان بیشتری دارم. فرمود پس در هفت شب بخوان و چیزی را بر آن نیفزا.
با توجه به احادیث مذکور، سوالم از حضرتعالی این است که حضرات معصومین(ع) امر بر با سرعت خواندن نموده اند و قصد توهین و ترویج توهین به قرآن کریم را داشته اند؟ اگر توهین است، پس چرا حضرت در سه روز قرآن را ختم می فرمودند؟ یقیناً دریافت و انس افراد با قرائت قرآن متفاوت است. همانطور که در سیره معصومین میبینیم که ایشان در سه روز نیز قرآن را ختم نموده اند. اگر حضرات معصومین چنین عمل کرده اند، پس همه حضرات معصومین در حال توهین به ساحت مقدس قرآن بوده اند چون برای ختم قرآن باید از سرعت بیشتری استفاده می نمودند. لذا لازم است در خصوص قرائت کوثری و تکاثری نیز اندکی تأمل صورت پذیرد.
در خصوص قرائت تحدیر نیز ضمن صحت این شیوه قرائت، همه اهل فن معتقدند که شیوه مذکور، کارکرد مخصوص به خود را دارد و ترویج قرائت تحدیر در جامعه ای که بی سوادی قرآنی و بی سوادی خواندن قرآن موج می زند، اولویت و توصیه هیچکدام از اهل فن نیست. قرائت تحدیر یک قرائت تخصصی است و با قرائت با عجله اشتباه گرفته شده است و شما نیز چنین اشتباهی داشته اید. لذا لازم است حضرتعالی در این زمینه از نظر اهل فن بیشتر استفاده فرموده تا دقیق تر فرمایش نمایید.

در خصوص قرائت محزون نیز فرموده اید قرائت بدون حزن، اهانت به خداوند است. اولاً لازم است حضرتعالی به عنوان یک پژوهشگر دینی، مستندات خویش را در این رابطه ارائه فرمایید. ثانیاً اینکه در خصوص شیوه قرائت محزون باید اشاره نمایم که حزن به معنی با گریه خواندن نیست. حزن به معنی با خشیت خواندن و تأثیر گرفتن از مفاهیم است که در نهایت منجر به حزن درونی در افراد و تلنگر در خواننده قرآن و در نهایت منجر به اشک می شود. اینکه قرآن کریم در آیات ۱۰۷ و ۱۰۸ به موضوع گریه در تلاوت اشاره می کند، دارای مقدماتی است و مقدمات آن ابتدا ایمان، سپس کسب علم و سپس انجام سجده که نماد کمال خشیت است اشاره دارد و این نوع تلاوت است که جهت دهنده و سازنده است. تلاوتی که از روی فهم و آگاهی باشد نه قرائتی که با ضجه زنی و انجام کارهایی که مربوط به قرآن نیست. اینکه شخصی به واسطه فهم آیات و از روی خشیت و در میان تلاوت اشک بریزد مورد تأیید همگان است و نیازی به توضیح بیشتر نیست. برادر عزیز، قرآن وسیله اشک گرفتن نیست که اگر وسیله چنین کاری بود، حضرات معصومین به چنین کاری دست می زدند و مجالسی را ترتیب می دادند که یک نفر قرآن بخواند و بقیه ضجه بزنند. اینکه در روایات متعدد به اشک ریختن حضرات اشاره شده است، جدای از موضوعی است که حضرتعالی اشاره نموده اید و هیج ارتباطی هم با هم ندارند. برادر عزیز، قرآن وسیله تعالی، کمال و رشد در مسیر عبودیت است.
بنده در فرمایشات حضرتعالی تضادی آشکار با آیات و روایت و سنت نبوی می بینم و انجام چنین حرکاتی نه در شأن قرآن کریم است و نه به آن سفارش و توصیه ای شده است. تلاوت قرآن ضمن اینکه خود هدف است، وسیله است برای نائل شدن به درجات استماع، انصات، انس، ذکر، حب و ایمان. در خصوص رواج ضجه زنی در هنگام تلاوت قرآن، خواهشمندم بفرمایید که کدامیک از حضرات معصومین، بزرگان دین و اهل قرائت در طول تاریخ چنین حرکاتی را انجام داده اند. مگر نه این است که تلاوت قرآن آدابی دارد؟ مگر نه این است که آیه صریح می فرماید و اذا قرئ القرآن فاستمعوا له و انصتوا …
در خصوص سایر اظهار نظراتی که نیز فرمودید نیازی به پاسخ نیست و شما را دعوت به گفتگو با اساتید، صاحبان نظر و اهل فن در این رشته می نمایم.

موفق و موید باشید
محمدکاکاوند