حصان» با نغمات و الحان مختلف تلاوت قرآن را از تکرار دور می‏کند

در نشست واکاوی ابعاد فنی تلاوت‌های قرآن استاد «عبدالعزیز محمد حصان» با اشاره به این امر که وقتی صدا توانایی ویژه‌ای در قسمت‏های بم نداشته باشد قاری به تکرار می‌خواند، عنوان شد: «حصان» با استفاده از نغمات و گوشه‌های الحان مختلف، تلاوت قرآن را از تکرار دور می‏کند.

نشست تحلیل تلاوت‌های «عبدالعزیز حصان»

در بخش‌ پیشین نشست واکاوی ابعاد فنی تلاوت‌های قرآن استاد «عبدالعزیز محمد حصان» از قاریان ممتاز مصری، که با حضور استادان «عباس سلیمی»، «سید محسن موسوی‌بلده» و «احمد ابوالقاسمی» از پیشکسوتان قرآنی کشورمان در سالن شورای خبرگزاری ایکنا برگزار ‌شد، با اشاره به این امر که تلاوت‌های استاد حصان غیر قابل تقلید است، مطرح شد: تقلید از سبک «حصان» با وجود توانایی‌های فراوان حتی در مصر هم بی‌نتیجه مانده است.

در ادامه این نشست احمد ابوالقاسمی در پاسخ به پرسش عباس سلیمی که دلیل این امر که برخی قراء هنگام تلاوت قرآن در برخی فرازها چشم‌هایشان را می‌بندند چیست؟ بیان کرد: قاری با انجام این کار می‌خواهد تصاویری را که ممکن است آزاردهنده باشد حذف کند، حتی ممکن است یک نفر در مقابل قاری بنشیند و خواب‌آلوده باشد و موجب آزار او شود، اما قاری قرآن نابینا، فارغ از همه این مسائل است و وقتی که می‌خواهد بشنود، گوش فعال‌تری دارد، کسی که حساسیت دارد، در شنیدن موسیقی هم حساسیت دارد و ضبط و دریافت او از صداهای اطراف خود قوی‌تر است.

گزارش ایکنا حاکی است، موسوی‏بلده خطاب به ابوالقاسمی گفت: در واقع شما به دوستان عزیزی که در بین مردم کشور خوب ما در حوزه قرآن فعال هستند و روشندل نیز هستند این نوید را می‌دهید که با وجود این‌که از نعمت بینایی محروم هستند اما همه انرژی‌ ایشان در گوش‌هایشان ذخیره شده و چون مقوله قرائت قرآن مربوط به استماع می‌شود و گوش کردنی است این افراد بیشتر از کسانی که چشم ظاهر دارند موفق‌ می‌شوند و به حق قرائت‌هایشان بیشتر نفوذ می‌کند.

ابوالقاسمی با بیان یک نکته آموزشی به افرادی که مستمع این نشست بودند، اظهار کرد: اگر بخواهیم یک تلاوت قرآن حرفه‌ای مثل قاریان مصری را گوش کنیم بهتر است چشمانمان را ببندیم، دیدن تصویر قاری ممکن است قسمتی از حواس ما را به حرکات قاری انتقال دهد و متوجه ریزه‌کاری‌ها و ظرافت‌های خواندن او نشویم، من در این مورد تحقیق کرده‌ام و یک بار نوار تصویری قرائت استاد شحات را به یکی از دوستان دادم تا گوش دهد، وقتی که کامل گوش کرد گفتم حالا بدون تصویر و با هدفون این تلاوت را بشنوید، در آن زمان بود که دوست من متوجه شده بود که در این تلاوت چقدر تحریرهای اضافی و حرکات زیبا بکار برده شده بود.

این قاری بین‌المللی قرآن کریم ادامه داد: کسی که بتواند خوب بشنود، می‌تواند بهتر نیز بخواند و این یکی از شرایطی است که به سبب نابینایی برای استاد حصان مهیا شده بود، بسیاری از خواننده‌های خوب مصر اعم از ابتهال‏خوان و قاری‌ها نابینا‌ هستند، بنابراین اگر بخواهیم نام ببریم افراد زیادی را دربر ‌می‌گیرد، شاید ۴۰ درصد افرادی که در تلاوت قرآن به خصوص در کشور مصر معروف هستند، نابینا باشند که از این جمله می‌توانیم به استاد محمد عمران، سعید مسلم و حصان که نابینا بودند، اشاره کنیم.

ابوالقاسمی با اشاره به این امر که اگر بخواهیم در مورد هر کدام از استادان قرآنی مصری صحبت کنیم، حرف‌ها دچار تکرار می‌شود، اظهار کرد: ما نمی‌توانیم در زمینه قرائت قرآن صوت را نادیده بگیریم، این اصلی است که در همه قراء وجود دارد و باید به آن اشاره کنیم، اگر ما بیاییم از صوت استاد رفعت تعریف کنیم باید صوت استاد حصان را هم بررسی کنیم، با وجود این‌که گاهی اوقات این حرف‌ها تکرار می‌شود اما اختلافاتی نیز با هم دارند.

وی با اشاره به ویژگی‌های تلاوت استاد حصان گفت: فرض یافتن انتهای صدای استاد حصان مشکل است، نمی‌توان تصور کرد این صدا کجا به پایان می‌رسد، بحث تحریر نیز یکی دیگر از ویژگی‌های خاص صدای استاد حصان است، البته در مورد کف صدای وی می‌توان بحث کرد چون صدای این استاد از جنس صداهایی است که دارای پرده صوتی بالایی است.

ابوالقاسمی با ارائه مثالی تصریح کرد: اگر یک تپه‌ای را در نظر بگیریم که ۱۰ ساختمان ۱۰ طبقه بر آن واقع شده باشد، باز هم برخی از این ساختمان‌ها از برخی دیگر از نظر ارتفاع بالاتر هستند و یا چشم‌انداز قشنگ‌تری دارند، از نظر ارزش ارتفاع همگی یکسان است و ۱۰ طبقه هستند اما این امر که هر ساختمانی در کدام نقطه تپه واقع شده است سبب اختلاف آن‌ها می‌شود، صدای استاد حصان از نظر کمال بی‌نظیر است اما توانایی‌های اوج را ندارد، ولی همین امر باعث شده که به تنوع بپردازد.

وی ادامه داد: در قسمت‌های بم وقتی صدا توانایی ویژه‌ای نداشته باشد قاری به تکرار می‌خواند، وقتی به تکرار می‌خواند مجبور می‌شود با نغمات و گوشه‌های الحان مختلف این تکرار را از بین ببرد و ذوق خود را فعال کند، همین امر عاملی شده است که استاد حصان شاخص شود، اما در مورد این‌که این صدا کجا قرار گرفته است باید بگوییم، چند تا ساختمان ۱۰ طبقه را فرض کنید یکی پایین تپه است که می‌شود صدای ابراهیم شعشاعی، که هم بم نیست و هم اوج دارد ولی چشم‏انداز ندارد، صدای عبدالباسط هم در همان سطح است، اما چشم‏انداز صدای او جزء ساختمان‌هایی است که بالای تپه قرار گرفته و همیشه در دید است، این نکته مهمی است.

این قاری بین‌المللی قرآن کریم مبنای ارزش‌گذاری در داوری‌ها را هم نمره دادن به این ۱۰ طبقه عنوان کرد و گفت: باید به این‌ توجه کنیم که این ۱۰ طبقه کجا قرار گرفته است، اگر فردی یک فندق را ببیند که اندازه یک گردو است به طور حتم متعجب می‌شود ولی اگر یک گردو را نیز به همان اندازه ببیند، متعجب نمی‌شود، اگر گردویی را ببیند که اندازه سیب باشد نیز متعجب می‌شود، همچنین اگر یک سیب را به اندازه هندوانه ببیند، پس این اندازه‌ها نیست که ارزش را تعیین می‌کند. اگر اندازه‌ها تعیین ‌کننده هستند پس چرا اندازه هندوانه هیچ کس را به تعجب وا نمی‌داشت این‌که یک هندوانه بزرگتر از اندازه خودش باشه تعجب‏آور است.

وی در ادامه افزود: این‌که یک مرد صدایی دارد که می‌تواند سه یا چهار پرده بالاتر از همه مردم بخواند، تعجب‌آور است، صدای عبدالباسط دو یا سه پرده از دیگر قراء بالاتر است، صدای حصان هم این ویژگی‌ را دارد، یعنی حداقل دو پرده از صدای مردانه بالاتر است و این دو پرده همان چشم‌انداز است، دسترسی قراء به این پرده صوتی خیلی مشکل است، مثلا قد افراد معمولا تا ۱۷۵ یا ۱۸۰ سانتی‌متر است، و این ارزشی ندارد، اما وقتی از ۱۸۰ گذشت جزء استثنائات می‌شود، حتی با اضافه شدن ۱۰ سانتی‌متر قد این فرد جزء موارد ویژه محسوب می‌شود.

ابوالقاسمی وجود دو پرده اختلاف در صوت را مهم ارزیابی کرد و گفت: مثلا اگر یک میلیون نفر قاری قرآن داشته باشیم حداقل ۹۰۰ نفر آن‌ها تا یک درجه خاصی می‌توانند تلاوت کنند، هنگامی که یک درجه اوج پیدا کند، به طور شدیدی افت ایجاد می‌شود و تا درجه آخر شاید فقط ۱۰ نفر باقی بمانند، در این صورت صدای این ۱۰ نفر خارق‌العاده ارزیابی می‌شود، تحریرهای استاد حصان نیز استثنائی است، یعنی شما اگر روی زمان بخواهید حساب کنید من فکر این موضوع را هم نمی‌توانم بکنم چه برسد به این‌که بخواهم اجرا کنم ، تعداد تحریرهایی که استاد حصان در یک ثانیه می‌زند بسیار زیاد است و گاهی باید چند بار نوار را برگردانیم تا بفهمیم در این‌جا چه حرکاتی انجام شده است.

وی در ادامه افزود: من یک نواری از استاد حصان گوش کردم که فکر کنم هیچ کس به اندازه خود ایشان از تلاوتی که داشتند در جلسه لذت نمی‌برد، گاهی پیش می‏آید قاری به تلاوت قرآن می‏پردازد و کمی هم از خواندن خود لذت می‌برد اما سایر حضار از تلاوتی که شنیده‏اند بسیار لذت می‏برند، بنابراین این قاری خود را مجبور می‏کند چیزی بخواند که حضار راضی شوند، اما استاد حصان به دنبال این امور نیست و چیزی می‌خواند که خودش را راضی کند و خود ایشان هم به این آسانی‌ها راضی نمی‌شود و سطح رضایت ایشان بسیار بالا است.

بنابر این گزارش، در ادامه این نشست، سلیمی ضمن تشکر از توضیحات ابوالقاسمی تمثیل‏هایی که وی به کار می‏گیرد را سبب القاء معانی دانست و از حضار خواست با همین توضیحاتی که این قاری بین‏المللی قرآن کریم ارائه داد، باز هم به فراز دیگری از تلاوت استاد حصان که آیاتی از سوره مبارکه ذاریات را تلاوت کرده است، گوش فرا دهند.

سپس سلیمی تصریح کرد: برخی اوقات هنگامی که قاری آماده فرود آمدن و ادای لفظ می‏شود، حضار با هیاهو اعتراض خود را اعلام می‌کنند تا قاری به ادامه تلاوت بپردازد و قاری که آماده فرود آمدن شده‏ است و تلاوت را بسته‌ و آماده صدق‏الله است اما به خواهش مردم باز هم یک یا دو فراز دیگر را تلاوت می‏کند، اگر کسی به این نکته توجه کند که قرآن کریم هدیه زیبا و جاویدان خود خداوند به همه بشریت است و از زیبایی‌های آن بخواهد بهره‌مند شود، به راحتی انس با قرآن را رها نمی‌کند و هیچ چیز دیگری را جایگزین نمی‌کند و آن کسانی که آیات و نغمات قرآن به روح و جان و قلب آنان نشسته در حقیقت از یک مصونیتی در برابر همه افکار شیطانی و عملکردها و ناهنجاری‌ها برخوردار شده‏اند.