ردیف لحنی مشترک تنها نشانه داشتن سبک برای قاری نیست

یکی از داوران بین‌المللی کشورمان گفت: برخی قراء گرچه در تلاوتشان ردیف‌های لحنی مشترکی ندارند، اما سبک را فقط از ردیف‌ها برداشت نمی‌کنیم، بلکه قواعد حاکم بر تلاوت قاری می‌تواند، نشانه سبک قاری باشد.

نشست بررسی شخصیت و تحلیل تلاوت‌های استاد «علی محمود»

به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، در ادامه نشست بررسی شخصیت و تحلیل تلاوت‌های استاد «علی محمود» از قراء بنام مصری، «مجید جدیدی» قاری ممتاز و کارشناس قرائت قرآن کریم، با اشاره به این‌که سرعت تلاوت قرآن به حجم، طنین و قدرت صدای قاری مرتبط است، گفت: علی محمود در این مقوله بسیار دقیق عمل کرده و سرعت متناسبی داشته است که البته به مجموعه فاکتورهای آن برهه زمانی نیز بر می‌گردد.

وی با اشاره به بحث زوائد و پیرایه دادن به لحن توسط برخی از قراء، گفت: در میان هر دو گروه قاریان مصری و ایرانی این موضوع مشاهده می‌شود که قراء، خارج از بحث قرائت قرآن، بدون آن‌که تعدیلی انجام دهند، عیناً ملودی‌ها را وارد تلاوت می‌کنند‌ که شکل ناخوشایندی خواهد شد، مرحوم علی محمود و استاد «ابوالعینین شعیشع» از افرادی به شمار می‌روند که بسیاری از ملودی‌ها را وارد تلاوت کردند، اما به این اصل خیلی توجه داشتند و پس از تعدیل در فضای تلاوت قرار می‌دادند.

جدیدی افزود: بسیاری از ردیف‌های آواز ایرانی در قالب مداحی، فضای تحریرها و اجرای آن شکل متفاوتی می‌گیرد، یا باستانی‌کارها همین ملودی‌ها را در فضای دیگری به اجرا می‌گذارند در برخی تلاوت‌ها شاهدیم که قراء مصری و بیشتر در میان قاریان ایرانی، این اتفاق رخ می‌دهد که عیناً همان ملودی بدون هیچ چکش‌کاری وارد تلاوت می‌شود که این یک نقص است.

این کارشناس قرائت قرآن کریم در ادامه مطالب خود، ابعاد شخصیتی شیخ علی محمود را این‌چنین بیان کرد: از ایشان به عنوان شخصی بسیار بخشنده یاد شده است، پدرش ثروتمند بود و تمام ثروتش به علی محمود ‌رسید که او همه را انفاق ‌کرد؛ او براساس علاقه‌اش به امام حسین (ع) منزلش را از محله عباسیه به نزدیکی مسجد «رأس‌الحسین (ع)» منتقل ‌کرد و گفته شده است که به احترام سیدالشهدا (ع) با پای برهنه وارد مسجد می‌شد، این حالات درباره مرحوم شیخ «احمد ندا» که قبل از شیخ علی محمود بود نیز گفته شده است، ندا از سلسله سادات بود و علاقه شدیدی به حضرت ابا‌عبدالله الحسین (ع) داشت.

وی ادامه داد: منزل علی محمود محل تردد هنرمندان تلاوت، اناشید و موسیقی بود، او افرادی را که استعداد داشتند و به کار تلاوت و اناشید روی می‌آوردند، کمک مالی می‌کرد و نکته جالب که الان منسوخ شده است، این‌که درباره اجراهایی که در زمینه قرائت و تواشیح داشت، هیچ وجهی را دریافت نمی‌کرد، او یک سفر به فلسطین داشت و اواخر عمرش برای اجرای برنامه به دمشق رفت که بیماری و درد مانع اتمام کامل سفرش شد که این بیماری نیز عامل فوت ایشان شد؛ مبدع اولین گروه‌های تواشیح شیخ علی محمود بود که از اعضای این گروه «طه الفشنی»، «ذکریا احمد» بودند که هر کدام برای خود استاد بودند. (قطعه‌ای بسیار کوتاه از صوت محمدالفیومی و ذکریا احمد در فیلمی از سینمای مصر وجود دارد که تنها سابقه تاریخی از این گروه است.)

در ادامه این نشست «عباس سلیمی» پیشکسوت قرآن کریم با اشاره به این‌که اخلاق و اصالت در کنار محبت و علاقه به اهل البیت پیامبر اکرم (ص) و رعایت ادب در برابر این خاندان، عاملی شده است که خداوند این نعمت و ماندگاری در جهان اسلام را به این افراد عطاء کرده است، گفت: این بزرگان حتی در وطنشان نیز مظلوم و ناشناخته هستند، تجلیل از این افراد در ایران، تعظیم شعائر الهی است با این‌که به ظاهر وحدت ایدئولوژیکی در بعد مذهب با یکدیگر نداریم، اما به خاطر محوریت غیرقابل انکار قرآن کریم و علاقه مشترکی که همه مذاهب اسلامی به این کتاب شریف دارند، چنین مطلبی که خودش می‌تواند محور همدلی، وحدت باشد را شکل می‌دهد.

همچنین در نشست تحلیل تلاوت‌های استاد علی محمود با برقراری ارتباطی تلفنی، «سید علی عبدالمجید»، از مدیران ارشد الازهر مصر و داور مسابقات بین‌المللی قرآن کریم، دیدگاه خود را درباره ابعاد فنی قرائت و ظرافت‌های صوتی علی محمود چنین بیان کرد: در بررسی جوانب فنی قاریان قرآن باید بگویم، فردی به خودی خود نمی‌تواند قاری قرآن خوبی باشد، مگر این که این فنون قرائت را از اساتید متخصص در این زمینه یاد بگیرد؛ جوانب فنی قرائت به معنای حسن صوت و حسن ادای صوت قرآنی است و مشاهده می‌شود که برخی قاریان که دارای صوت زیبای قرآنی هستند، با همت والای خود به یادگیری فنون قرائت مبادرت می‌ورزند، اما این جوانب فنی، به معنای عدم رعایت احکام تجوید قرآن کریم نیست، زیرا قرآن بدون احکام تجویدی قرآن نامیده نمی‌شود.

وی ادامه داد: در حال حاضر، ما قرآن را همان‌طور قرائت می‌کنیم که بر پیامبر (ص) نازل شده است و احکام تجویدی «وقف و ابتدا»، «ادغام»، «غنه»، «ترقیق»، «تفخیم»، «مد» و «قصر» را از طریق علوم قرآن فرا می‌گیریم، اما جوانب فنی در الحان قرآنی نعمتی از نعمت‌های خداوند متعال است که خداوند به هرکس از بندگانش بخواهد، عطا می‌کند؛ اما این جوانب فنی از طریق یادگیری و ممارست نیز رشد و توسعه پیدا می‌کند؛ انسانی که دارای صوت زیبا است، باید در نیتش این باشد که مردم از این صوت زیبا استفاده کنند و مفاهیم و مبانی کلام خدا را از طریق این صوت زیبا بفهمند.

نشست بررسی شخصیت و تحلیل تلاوت‌های استاد «علی محمود»

عبدالمجید گفت: صوت زیبای قرآنی باید سوق‌دهنده مردم به قرائت قرآن و عمل به احکام و آموزه‌های این کتاب الهی باشد، زیرا قرآن کریم با هدف عمل به آموزه‌ها، احکام و دستورات آن نازل شده است و تلاوت زیبا و دلنشین قرآن، تعالیم و مبانی قرآن را واضح‌تر تشریح می‌کند و باعث علاقه و عشق بیشتر شنوندگان به قرآن کریم می‌شود، اما چیزی که بیشتر مورد اهتمام قرآن است و هدف اصلی از نزول آیات قرآن عنوان شده است، تدبر در آیات قرآن و عمل به آموزه‌های آن است؛ بنابراین استاد علی محمود علاوه بر این که به طور ذاتی دارای زیبایی قرائت بود، فنون قرائت را از اساتید متخصص فرا گرفت.

وی بیان کرد: استاد علی محمود دارای ویژگی‌ها منحصر به فرد و بی‌نظیری است که از جمله انتخاب دقیق و فنی مکان وقف در آیات است، که این تبحر ویژه به علت تسلط کامل وی نسبت به زبان عربی فصیح است، زیرا انتخاب مکان وقف در آیات قرآن، مستلزم شناخت معنا و مفهوم آیات و آشنایی کافی به زبان عربی است و انتخاب دقیق و فنی مکان وقف در آیات، نیازمند داشتن علم و شناخت و فهم کافی نسبت به زبان فصیح عربی و تفسیر قرآن کریم است؛ استاد علی محمود همچنین دارای صدایی بی‌نظیر و ممتاز در وقف و ادا بود مانند وقف بر حروف مد، که این وقف آگاهانه بیانگر این مسأله است که وی آشنایی کافی با قواعد وقف دارد و نوعی نرمی و خشوع در وقف این قاری نامدار مصری مشاهده می‌شود؛ بنابراین مردم به قرائت استاد علی محمود عشق می‌ورزند و این از نعمت‌هایی بود که خداوند به وی اعطا کرد.

این کارشناس قرآن کریم تصریح کرد: علی محمود دارای اسلوب و سبک خاصی در قرائت قرآن کریم بود و هر قاری که علم و شناخت کافی نسبت به قرائت قرآن داشته باشد از سبک و شیوه گذشتگان پیروی نمی‌کند؛ بنابراین این قاری نامدار مصری دارای سبک خاصی در قرائت قرآن است و با توجه به این که استاد علی محمود دارای حسن صوت و صدای زیبایی بود و قرآن کریم را به زیبایی قرائت می‌کرد، توانست در زمینه مداحی، ابتهال و تواشیح دینی بسیار موفق باشد، به‌طوری که وی را مؤسس فن ابتهال می‌دانند؛ همچنین، توانایی صوتی بسیار بالا و حسن صوت و ادا از دیگر ویژگی‌های ممتازی بود که خداوند این نعمت‌ را به این قاری مصری اعطا کرد.

همچنین یکی از حاضران در نشست با اشاره به صحبت شاه‌میوه، از داوان بین‌المللی کشورمان، پرسشی را این‌گونه مطرح کرد که چطور شخصی مثل علی محمود که دو تلاوت یکسان و ردیف لحنی مشخصی ندارد، می‌توان گفت که صاحب سبک است؟ شاه‌میوه پاسخ داد: در حدود شش تلاوت از علی محمود باقی ‌مانده است که نمی‌توان ردیف‌های مشترک در آن پیدا کرد، اما این بدین معنا نیست که تلاوت او سبک خاصی ندارد، چون که خصوصیاتی دارد که باعث می‌شود که بگوییم در تلاوت‌های علی محمود گرچه ردیف‌های لحنی مشترکی وجود ندارد و با این‌که او چند مدل فرود دارد و معمولا از حالت کرد و بیات استفاده می‌کند و بهره‌گیری از فواصل صدایی مختلف، اجرای چندین جنس از مقامات در یک نفس لحنی که این خود یک شیوه است، چون سبک را فقط از ردیف‌ها برداشت نمی‌کنیم، بلکه از قواعد حاکم بر خواندنش می‌توان سبک را برداشت کرد.

وی ادامه داد: این‌که علی محمود تحریرهای اضافه نداره و لحنش خالص است و از اجناس مختلف استفاده شده و انتقال‌های فراوان دارد، همه این‌ها سازنده سبک او است، البته این موضوع در بین بسیاری از قراء صدق می‌کند، حتی اگر برای اولین بار از مصطفی اسماعیل تلاوتی را بشنوید، ممکن است تحرکاتی داشته باشد که قابل پیش‌بینی نباشد، در مجموع نوع قرائت‌ها را به دو نوع پرواز می‌توان تشبیه کرد، برخی تلاوت‌ها قابل پیش‌بینی است، مثل پرواز مرغابی است که پروازشان در یک خط مستقیم است، مثل عبدالباسط و سید سعید، اما عبدالعزیز حصان، مصطفی اسماعیل، علی محمود و عبدالفتاح شعشاعی قرائی هستند که تلاوتشان قابل پیش‌بینی نیست، بنابراین بحث داشتن سبک فقط از نوع ردیف برداشت نمی‌شود.

یادآوری می‌شود، در بخش‌های پیشین این نشست تخصصی تحلیل تلاوت‌های علی محمود با حضور «عباس سیلمی» پیشکسوت قرآن کریم، «غلامرضا شاه‌میوه» از داوران بین‌المللی و «مجید جدیدی»‌ کارشناس قرائت قرآن کریم برگزار شد با اشاره به این‌که بعضی از استادان و قراء مشهور کشورمان، حتی اسامی قاریان مصری را نمی‌دانند، گفت: حتی خیلی از قاریان بزرگ مصری در کشور خودشان نیز نا‌شناخته‌اند، در صورتی که این‌ها از بزرگان تلاوت بوده‌اند و شیوه‌های بسیاری را ابداع کرده‌اند.