قراء مشهور در ارائه الحان تقوا را رعایت می‌کردند

یکی از کارشناسان قرآن کریم بر این باور است که قراء مشهور جهان اسلام در ارائه الحان تقوا را رعایت می‌کردند و از همه پتانسیل تحریری صدایشان بهره نمی‌بردند، چراکه قرار نیست قاری قرآن موسیقی ارائه دهد.

نشست بررسی شخصیت و تحلیل تلاوت‌های استاد «علی محمود»

به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، در نشست بررسی شخصیت و تحلیل تلاوت‌های استاد «علی محمود» از قراء بنام مصری، «غلام‌رضا شاه‌میوه» داور بین‌المللی قرآن کریم، در ادامه مباحثش درباره صوت قاری، گفت: عده‌ای زیبایی صوت را به زنگ صدا تعبیر می‌کنند، زنگ صدا صاف، ساده و بدون خش نیست، یعنی رگه‌های ریزی در صدای قاری شنیده می‌شود، صدای «شحات محمد انور»، «علی محمود» و «عبدالفتاح ‌شعشاعی» همین حالت را دارد، در صورتی که در صدای «سیدمتولی عبدالعال» یا «طه الفشنی» زنگ وجود ندارد.

وی افزود: مجموعه خصوصیاتی در صدا آن را دلنشین و روح‌نواز می‌سازد در کتاب‏های مصری و منابع عربی در بخش اصطلاحات فنی تلاوت از این صدا به عنوان «صوت‌الخاشع» نام برده شده است، البته در این‌جا خشوع به معنای فروتنی نیست، وقتی گفته می‌‌شود که «محمد صدیق منشاوی» یا «محمد رفعت» در صدایش خشوع وجود دارد، منظور صدای محزون و روح‌نواز است که عامه مردم می‌پسندند، اما در صدای استاد «راغب مصطفی غلوش» این خشوع نیست، مقداری به سمت طرب است، زیبایی صدا چیزی غیر از زنگ صدا است، زنگ صدا سلیقه‌ای است.

شاه‌میوه با اشاره به این‌که عده‌ای به غلط فکر می‌کنند که همه مجموعه الحان قرآنی از موسیقی مقامی عرب گرفته شده است، گفت: این الحان قرآنی است که حتی بر موسیقی عرب تأثیر گذاشته‌ است، به طور نمونه «ریاض سنباطی» یکی از بزرگترین آهنگسازان مصر، قصیده‌ای دارد به نام «ولدالهدی» که «محمد نقشبندی» از مبتهلان، این قصیده را خوانده است، وقتی از سنباطی می‌پرسند که تم اصلی این آهنگ را از کجا به دست آورده است؟ می‌گوید، از ردیف‌هایی که در تلاوت مصطفی اسماعیل شنیده‌ام؛ گاهی قراء ردیف‌هایی را خلق کرده‌اند که در نوع خودش در موسیقی عرب بی‌نظیر است.

وی ادامه داد: «سید مَکاوی» آهنگساز اسماءالحسنی، حدود بیست سال قبل در رادیو مصر طی چند برنامه به بررسی آثار بلند موسیقایی در مصر ‌پرداخت، که یکی از برنامه‌‌ها به شیخ رفعت و عجایب موسیقایی تلاوتش اختصاص یافت که مکاوی او را جزء بزرگترین نوابغ مصر معرفی کرد و می‌گفت این نوع موسیقی و ترکیباتی که در تلاوت‌های شیخ رفعت موجود است قبل از او در موسیقی عرب پیدا نمی‌شد به ‌ویژه در تلاوت او از سوره یونس که آیه «هُوَ الَّذِی جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیَاء وَالْقَمَرَ نُورًا» را چند بار در مقام حجاز تکرار می‌کند که این ترکیبات برای اولین بار در موسیقی عرب ایجاد شده است و به لحاظ ساختار موسیقایی در سطح بسیار بالایی است و از عهده هر فردی بر نمی‌آید؛ نظر فنی یک موسیقی‌دان درباره تلاوت قرآن بسیار ارزشمند است.

در ادامه نشست تخصصی تحلیل تلاوت‌های شیخ علی محمود «عباس سلیمی» از پیشکسوتان قرآن کریم با اشاره به واژه خشوع، گفت: واژه‌ها باید به دقت در جایگاه خودش تعریف شود؛ اکثر تلاوت‌های استاد منشاوی از همان استعاذه، خشوع توسط مستمع احساس می‌شود، اما در تلاوت‌های استاد غلوش این خشوع وجود ندارد، البته در تلاوت سوره‌های الرحمن و الحاقه غلوش، شکوه و در تلاوت‌های آیات پایانی سوره البقره و الرحمن استاد عبدالباسط، عظمت تلاوت آشکار می‌شود.

سلیمی تصریح کرد: در تلاوت سوره البقره استاد «علی‌البناء» در این فراز که ابراهیم به خدا عرض کرد «رَبِّ أَرِنِی کَیْفَ تُحْیِی الْمَوْتَى» و این دیالوگ را مطرح می‌کند، اوج خشوع حس می‌شود، البته این موارد به سلایق افراد نیز مرتبط است، اما اگر به مفاهیم و معانی آیات دقت شود، سلیقه‌ها نیز تغییر می‌کند و به آن روایت می‌رسد که از پیامبر اکرم (ص) سؤال می‌شود که چه کسی زیباتر قرآن می‌خواند؟ پیامبر می‌فرمایند «من إذا سمعته رأیت أنه یخشى الله تبارک و تعالى» کسی زیباتر قرآن می‌خواند که وقتی قرائت او را گوش می‌کنیم، ترس او را از خداوند درک کنید.

استاد «علی محمود» از قراء بنام مصری

وی افزود: اگر «فضیل عیاض» با آن سوابق زشت بر بالای دیواری قرار گرفت تا دست به معصیت دیگری بزند، ناگهان صدای یک قاری قرآن را که شاید قاری فنی قرآن نبوده است، می‌شنود که می‌خواند «أَلَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَن تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ» آیا وقت آن نرسیده است که کسانی که ایمان آورده‌اند، قلبشان با یاد خدا خاشع شود و فضیل همان بالای دیوار توبه می‌کند؛ اگر از این دریچه نگاه شود تلاوت قرآن توسط هر مسلمانی با نیت خالص زیباست، حتی اگر نوجوانی باشد که حتی خروج لحنی دارد و نفسش طولانی و تحریرهایش منعطف نیست، اما اگر تلاوت کرد و با صدای او کسی به پروردگار لبیک گفت و مؤمن حقیقی شد، صدای آن قاری زیباست.

همچنین در ادامه این نشست «مجید جدیدی» قاری ممتاز و کارشناس قرائت قرآن کریم با اشاره به دوستی اهل بیت (ع) در میان مصری‌ها، گفت: در بین تمامی قاریان مشهور مصری ارادتی خاص به اهل بیت (ع) دیده می‌شود، به طور حتم وجود مسجد «رأس‌الحسین (ع)» در قاهره ــ که در روایاتی آمده است که سر شریف امام حسین (ع) در آن‌جا قرار دارد ــ و یا مسجد «سیده‌‌زینب (س)» ــ که فعالیت‌های قرآنی گسترده‌ای در آن برگزار می‌شود و باز روایاتی است که مزار عقیله بنی‌هاشم (س) است ــ تأثیر مثبتی داشته است.

وی ادامه داد: همچنین دو روایت از تاریخ تولد امام حسین (ع) نقل شده است که اهالی قاهره در سال دو بار به مناسبت این مولود مبارک تا چندین روز خیابان‌ها را آذین بسته و جشن می‌گیرند. پس از دانستن این پیشینه است که تلاوت ماندگار استاد «محمد لیثی» از سوره آل‌عمران که در آن ذکری از حضرت سیدالشهدا (ع) شده است حال معنوی ایشان در آن پیدا است که خشوع این تلاوت ریشه در حب اهل بیت (ع) دارد.

این کارشناس قرائت قرآن کریم گفت: قراء جوان که مشغول به فراگیری قرائت هستند از تمامی پتانسیل و سرمایه موجود در تلاوت جهان اسلام بهره گیرند و نکته دیگری که در تلاوت بزرگان مصر است و در خود مصر هم کمتر به آن توجه می‌شود، این است که این قراء در ارائه الحان تقوا را رعایت می‌کردند، یعنی از همه پتانسیل تحریری صدایشان بهره نمی‌بردند، رسالت تلاوت همین است، قرار نیست که قاری قرآن موسیقی ارائه دهد.

این گزارش حاکی است، شاه‌میوه در ادامه از قرائی گفت که هم به فن انشاد و ابتهال می‌پردازند و هم به فن قرائت قرآن و افزود: شخصیت‌های قرآنی مصر در هر دو رشته صاحب فضل بودند، مثل کامل یوسف، طه الفشنی، نقشبندی، نصرالدین طوبی و علی محمود؛ در بین این افراد هستند افرادی که هم‌زمان با هم هر دو فن را دنبال می‌کردند، گاهی می‌بینید که یکی از این‌ها برتری و رجحان نسبت به دیگری دارد، مثلا جنبه ابتهال محمد عمران، طه الفشنی و نقشنبدی قوی‌تر از جنبه قرائتشان بوده است، ولی در مورد کامل یوسف عکس این قضیه است، قرائت‌های کامل یوسف نسبت به ابتهالاتی که ارائه کرده است به نظر من برتری دارد، اما در مورد شخصیت علی محمود به این جمع‌بندی نرسیدیم که قرائتش قوی‌تراست یا ابتهالش، یعنی علی محمود در هر زمینه‌ای که وارد شده کار را به پایان رسانده است.

وی پنج شرط برای این‌که قاری ماندگار و تاریخی شود و در اذهان باقی بماند، ذکر کرد و گفت: اول، صدای خوش که موهبتی الهی است، دومین علم است که تحت عنوان فرایند قرآنی در قرائت باید فرا گرفت، سومین ذوق است که این ذوف صدای خوش و علم را پرورش ‌‌می‌دهد و محصول جدیدی تولید می‌کند؛ چهارمین هوش است کسانی که به قله‌های مسائل هنری رسیده‌اند به ویژه در رشته قرائت قرآن و ابتهالات هوش وافری داشتند تا بتوانند کار را مدیریت کنند و از همه مهمتر مورد پنجم است که بحث اخلاق است.

شاه‌میوه در پایان این نشست گفت: وقتی به زندگی عبدالباسط نگاه می‌کنید، زمانی‌که یک زن و مرد از هند به عشق دیدن عبدالباسط به قاهره می‌روند، یک هفته از آن‌ها پذیرایی می‌کند و قرائت اختصاصی برایشان انجام می‌دهد که الان جزء بهترین تلاوت‌های عبدالباسط است، یعنی اخلاق و منش این نوع ماندگاری را در افراد ایجاد می‌کند؛ علی محمود نیز فرد بسیار کریمی بود، اگر اسمی از برخی قراء نیست به دلیل آن است که موارد منفی در شخصیت آن‌ها بوده است به قراء جوان و عزیزمان که دارای عنوان‌هایی در سطح کشور و یا بین‌المللی شده‌اند، عرض می‌کنم که تا زمانی که تواضع و اخلاق با شما همراه است، مردم هم با شما همراه خواهند بود.