مطالبی در خصوص هاء کنایه
✍ هاء کنایه همان هاء ضمیر بوده و از این باب که به مرجع ضمیر اشاره می شود به آن کنایه نیز می گویند. در خصوص هاء کنایه در میان قراء سبعه اختلافات و احکام بخصوصی دیده می شود که دلایل خاص خود را دارد که در ادامه به موارد مهم روایت حفص در این خصوص اشاره خواهیم کرد. در ابتدا به احکام هاء کنایه بر اساس طریق شاطبیه اشاراتی خواهیم نمود و در پایان نیز دلایل مطرح شده و زمینه های اختلاف را بازگو خواهیم کرد.
⭕️ نکات:
🔅 حرکت هاء کنایه در اصل مضموم و همراه با صله (اشباع) می باشد (اصل قاعده)
🔅 اگر قبل از هاء کنایه، حرکت کسره یا ساکن آید به شکل مکسور خوانده می شود مانند به – فیه – علیه و …
🔅 صله هاء کنایه با ضمه و کسره صورت می گیرد و با حرکت فتحه نمی توان صله داد.
🔅 اگر قبل از هاء کنایه، حرکت فتحه و یا ضمه آید مطابق با اصل قاعده، هاء باید به شکل مضموم و با صله خوانده شود مانند لَهُ – بنیانُهُ – تنالُهُ
🔅 اگر قبل از هاء کنایه، سکون وجود داشته باشد، هاء کنایه بدون صله و به شکل قصر قرائت می شود مانند اباهُ – عنهُ – علیه (در روایت حفص، صله هاء به شکل کسره و به تبعیت و همجنس بودن با حرف قبل آن یعنی یاء می باشد. در سایر قرائات، قراء صله هاء را مطابق قاعده به ضمه خوانده اند)
🔅 در روایت حفص، کلماتی مانند { و مآ انسانیهُ } – { علیهُ الله } مطابق با اصل قاعده یعنی به شکل مضموم و به دلیل وجود حرف ساکن پیش از هاء، به شکل قصر قرائت می شود.
🔅 قراء سبعه در موارد زیر در خصوص هاء کنایه به شکل ذیل عمل نموده اند:
الف): اگر قبل از هاء کنایه، متحرک باشد، هاء را به شکل قصر خوانده اند مانند لهُ الملک – لهُ الحمد و …
ب): اگر قبل از هاء، ساکن باشد هاء را به قصر خوانده اند مانند اسمهُ – فیه القرآن و …
🔅 در روایت حفص، کلمه { فیه مهانا } به تبعیت از ابن کثیر با صله قرائت شده و در این مورد به رعایت اصل قاعده یعنی اشباع هاء ضمیر توجه شده است. مابقی قاریانی که به این کلمه صله نداده اند، به جهت تخفیف در لفظ بوده است. تخفیف لفظ در دو مورد مطرح است:
۱ – سبک‌کردن کلمه با حذف تشدید
۲ – ساکن کردن حرفی از کلمه یا حذف حرفی در اداء مانند احکام ادغامات و …
🌀 دلایل اختلاف قرائات در هاء کنایه عبارت است از:
۱ – افرادی که هاء را به قصر قرائت کرده اند به اصل کلمه نظر داشته اند.
۲ – افرادی که کلمات را به صله قرائت کرده اند به وضع فعلی کلمه توجه نموده اند.
۳ – افرادی که به ساکن خوانده اند به توسّع زبانی (به اختصار تکلم کردن) و گویش عرب استناد نموده اند.
🔅 قراء سبعه هاء کنایه را به ساکن نخوانده اند مگر در فعل مجزوم.
🌀 موفق باشید – محمدکاکاوند
مطلب آموزشی جلسه ۲ شهریور ۹۷ مجمع قاریان قرآن کریم