مکتبخانه ها یا کتّاب

در کنار آموزش های دینی و رسمی که به عنوان یک آموزش بین المللی صورت می گرفت و طلاب را از مکانهای مختلف می پذیرفت، مکان های دیگری نیز جهت یادگیری و حفظ قرآن و خواندن و نوشتن وجود داشت. این مکانها با عنوان مکتبخانه یا کتّاب شناخته می شدند. کتّاب در روستاها و محله های مختلف شهرها آموزش سنتی قرآن کریم را که بر پایه تقلید متعلم از معلم و بویژه برای کودکان و نوجوان دختر و پسر بود بر عهده داشت. مکتبخانه همزمان با ورود اسلام به مصر کار خود را آغاز نموده و گسترش آنها موجب شد که در قرن دوم هجری قمری هر یک از روستاهای مصر دارای یک مکتبخانه باشد. افزایش تعداد مکتبخانه ها و اقبال عمومی مردم نسبت به آنها در زمان دولتهای ایوبی و ممالیک، قابل توجه بود اما اوج پویایی این مکانهای آموزشی را می توان در قرن ۱۹ میلادی مشاهده کرد به طوریکه در سال ۱۸۳۶ میلادی با کوشش برخی از فرهیختگان کشور مصر همچون رفعت الطنطاوی و علی پاشا مبارک، این مکتبخانه ها تبدیل به مراکزی برای مبارزه با بی سوادی شدند. مواد درسی مکتبخانه عبارت بودند از خواندن نوشتن، تعلیم متن شاطبیه (الحرزالامانی و وجه التهانی) که یکی از مهمترین منابع تجوید به شمار می رود و برخی دیگر از مانبع تجوید، تعلیم قرائتهای قرآنی و مهمتر از همه حفظ قرآن کریم.

جهت ورود به مکتبخانه ها شرط سنی خاصی وجود نداشت و کودکان و نوجوانان بی هیچ مقدمه ای وارد مرحله آموزش و حفظ قرآن می شدند و حتی می توانستند در میانه راه نیز مکتبخانه را رها کنند. به سرپرست هر یکی از مکتبخانه ها شیخ الکتاب گفته می شد که علاوه بر حفظ قرآن نسبت به علوم قرائت و تجوید آشنایی داشتند و بعضاً دارای صوت قوی و لحن زیبایی نیز بودند. آموزش و ارتقای سطح علمی این استادان نیز در قرن نوزدهم میلادی دارای قالبی رسمی شد. به طوری که در سال ۱۸۹۱ بخش خاصی در مدرسه دارالعلوم قاهره تأسیس شد که اختصاص به تربیت استادان مکتبخانه ها و آموزش های تحلیلی زبان عربی، عقاید و مسائل تربیتی داشت.

برخی از سرشماری ها در سال ۱۸۹۷ میلادی، تعداد کتّاب در مصر را بالغ بر ۹۶۴۷ مورد و ۸۰۵۴۷ قران آموز دانسته اند. این تعداد از کتّاب با عنایت به علاقه وافر مردم مصر به قرآن کریم و تلاوت آن به تدریج افزایش یافت به طوری که در هر یک از روستاهای این کشور بالغ بر ۴۰۰۰ روستا، حداقل دو یا سه مکتبخانه وجود داشت و بدین ترتیب تعداد مکتبخانه های مصر در ابتدای قرن ۲۰ میلادی از مرز ۱۰۰۰۰ هزار مکتبخانه گذشت. بعضی از مکتبخانه ها زیر نظر جمعیت های دینی و مردمی اداره میشد و برخی دیگر نیز توسط الازهر یا وزارت اوقاف مصر اداره و حمایت میشدند.

تعداد زیادی از طلاب این مکتبخانه ها در مراحل بعد به معاهد الازهریه که مخصوص تعلیم علوم دینی بودند راه می یافتند. از این جهت نقش مکتبخانه در زمینه تربیت قاریان و حافظان قرآن کشور مصر را به هیچ وجه نمی توان نادیده گرفت و همانگونه که الازهر تأثیر بسزایی در رشد فرهنگ دینی و قرآنی این سرزمین داشته است مکتبخانه ها نیز از دیرباز تأثیر فراوانی در اشاعه فرهنگ حفظ قرآن و شناسایی اصوات الحان بدیع در میان نسل جوان مصر داشته اند. به شهادت تاریخ تمامی قاریان بزرگ و تعداد قابل توجهی از موسیقی دانان مطرح مصری، در سنین کودکی یا نوجوانی به وسیله همین مکتبخانه تحت تربیت قرار گرفته اند.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *