کیفیت قرائت و اقراء پیامبراکرم(ص)
اسلوب و شیوه بیان قرآنی در عین اینکه موجب جذب و کشش عرب گردیده است، با هیچ یک از اسلوب و شیوه های متداول آن زمان شباهت و قرابتی ندارد. قرآن سبکی نو و روشی تازه در بیان ارائه داد که برای عرب بی سابقه بود و بعد از آن هم نتوانستند در چنین سبکی سخنی بسرایند. با اینکه نظم و تألیف قرآن کاملاً تازگی داشت ولی از چارچوب اسلوبهای کلامی عرب بیرون نبود. این از شگفتی های سخنوری است که سخنور سبکی بیافریند که مورد پذیرش شنوندگان قرار گیرد با آنکه از شیوه های متعارف سخن گفتن خارج است و شگفت آورتر آنکه از تمامی محاسن شیوه های کلامی متعارف برگرفته باشد بی آنکه از معایب آن چیزی در آن یافت شود. یکی از مهمترین جنبه های اعجاز بیانی قرآن، نظماهنگ و موسیقی آن است. از آنجا که موسیقی و صورت زیبا تأثیر شگرفی در تحول و دگرگونی روح انسان دارد، خداوند سبحان آیات کتاب خود را با موسیقی خارق العاده و اعجاب آمیزی در هم تنیده است. آهنگ کلمات و موسیقی ترکیبات قرآن، آنچنان هماهنگ و متناسب با معانی و مقاصد آیات است و آنچنان فضایی از قداست و طهارت و شور و حرارت و جذابیت در روح آدمی می آفریند که بی اختیار روح در قبضه قرآن قرار گرفته، مستانه به سیر و سلوک در فضای ملکوتی آیات می پردازد. نظماهنگ واژگان قرآن کریم دارای نغمه ای دلکش و نوایی دلپذیر است که احساسات آدمی را برانگیخته و دلها را شیفته خود می کند و اگر این صوت زیبا از لسان حضرت رسول(ص) و ائمه طاهرین(علیهم السلام) باشد هم بسیار دلنشین و هم سودمند است.
طبق یک اصل کلی، همه انبیاء خوش صدا بودند. امام صادق(ع) می فرماید خداوند انبیاء را با صدای نیکو مبعوث فرمود. پیامبر اسلام(ص) نیز دارای صدای خوش و گوش نوازی بوده است[1]. اما کتاب آسمانی خود را با چه صدا و لحنی می خوانده است، در تاریخ به صورت یک امر مهمل باقی مانده است. از این رو برای کشف کیفیت قرائت پیامبر اکرم(ص) باید دو مرحله بررسی شود:
1 – بررسی کیفیت قرائت پیامبر اسلام(ص) از طریق قرآن
2 – بررسی کیفیت قرائت پیامبر اسلام(ص) از طریق روایات و احادیث
اگر بخواهیم مراحل دریافت قرآن کریم از ملکوت اعلی توسط نبی اکرم(ص) و ابلاغ آن به مردم را از خلال آیات قرآن به دست آوریم، شش مرحله را می توانیم نام ببریم:
1 – وجود قرآن در ام الکتاب و عالم غیب نزد پروردگار { وَإِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ }[2]. آیات فراوان دیگری نیز از ریشه نزول دلالت بر نزول قرآن از نزد پروردگار دارد.
2 – انتقال قرآن از عالم ربوی و غیب محض توسط جبرئیل. {نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ}[3] که این اولین مرحله دریافت قرآن است.
3 – فرود قرآن بر قلب پیامبر(ص) که دومین دریافت به حساب می آید {عَلَى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ}[4]. در دو آیه پیشین و عبارت {لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ}[5]، اولین و بارزترین مصداق آیه، قلب پاک و سالم و امین پیامبر اسلام(ص) است که منزه از همه پلیدی ها است و از آن به عصمت یاد می کنیم. در این مرحله، دریافت به تدریج صورت گرفته است.{وَنَزَّلْنَاهُ تَنْزِيلًا}[6]. تا اینجا مراحل ماوراء طبیعت بود. از مرحله بعد، قرآن به عالم طبیعت نازل می شود.
4 – جریان قرآن از قلب به زبان پیامبر اکرم(ص) که ظهور تجلی قرآن در عالم ماده است و از آن، گاه به قرائت و گاه به تلاوت تعبیر می شود. آیات فراوانی بر این مرحله دلالت می کند که برخی از آنها اشاره می شود: {فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ}[7]
{فَإِنَّمَا يَسَّرْنَاهُ بِلِسَانِكَ لِتُبَشِّرَ بِهِ الْمُتَّقِينَ}[8] { وَأَنْ أَتْلُوَ الْقُرْآنَ }[9] { وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلً }[10]
5 – رساندن پیام الهی از طریق زبان پیامبر(ص) به گوش مردم که با عناوین تلاوت، قرائت، تبلیغ، انذار و غیره تعبیر شده است. {اتْلُ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ}[11]، {وَقُرْآنًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُكْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنْزِيلًا}[12]، { وَأُوحِيَ إِلَيَّ هَذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَكُمْ بِهِ وَمَنْ بَلَغَ }[13]، { وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ}[14] علامه طباطبایی و آیت الله جوادی آملی معتقد هستند از برخی آیات قرآن استفاده می شود که پیام آخر مرحله وحی، گوش مردم است. در این مرحله آهنگ قرائت قرآن ظهور خروجی پیدا کرده است.
6 – رساندن پیام الهی از گوش مردم به قلب آنان برای درک مفاهیم قرآن و تبعیت از دستورات آن که فرمود: { وَقُلْ لَهُمْ فِي أَنْفُسِهِمْ قَوْلًا بَلِيغًا}[15] و همچنین { لِنَجْعَلَهَا لَكُمْ تَذْكِرَةً وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ }[16]
در مرحله ششم، آهنگ قرائت قرآن تأثیر بسزایی در اقبال شنوندگان و تأثیر پذیرفتن از آنان دارد. گرچه قرآن یادی از قرائت آهنگین پیامبر اکرم(ص) نکرده اما از آیه شریفه وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا و نیز وَقُرْآنًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُكْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنْزِيلًا و به کمک روایات و شواهد عرفی دال بر تأثیر قرائت آهنگین نسبت به خواندن معمولی می توان استنتاج کرد که نبی اکرم(ص) اجمالاً قرآن را با نوعی آهنگ خاص تلاوت می کردند تا بهترین نوع ابلاغ و مؤثرترین روش نفوذ در دلها را به کار گرفته باشند.
______________________________
