5 مرحله آموزش نغمات در تلاوت
1 – نفحات
تلاوت نفحه ای به معنی تلاوت یکباره و بدون برنامه ریزی قبلی است. در تلاوت به شیوه نفحات، نغمات بر اساس داشته ها و معلومات قبلی اجرا می شود. این درجه، معمولاً در تلاوت مردم مصداق دارد. در این حالت هر صوت موسیقایی که به ذهن می رسد اجرا می شود لذا به اصطلاح گفته می شود هر چه که می آید می خواند. به این مرحله اصطلاحاً تنغیم (آهنگین خواندن) نیز می گویند. در بعضی از تلاوت های قراء نیز چنین حالتی رخ می دهد. یعنی قاری فرمی از نغمه را اجرا می کند که پیش از آن برای آن برنامه ریزی قبلی نداشته و به اصطلاح بر وی الهام می شود. در تلاوت خیلی از افراد چنین حالتی رخ می دهد. این حالت به دلایل مختلفی ممکن است ایجاد شود که یکی از آن دلایل می تواند رویکرد معناگرایانه تلاوت، مکان تلاوت و … باشد. به آن قطعه ای که به چنین شیوه ای اجرا شود، اصطلاحاً نفحات گفته می شود.
۲ – مقامات
در این مرحله قاری بطور کلی و از راه شنیدن (سماعی) مقامات موسیقایی را می شناسد. یعنی هر قطعه ای که از یک مقام خوانده می شود می تواند تشخیص دهد که این نغمه متعلق به فلان مقام است و … و از دیگری جدا کند. برای مثال در مقام سگا چندین نغمه وجود دارد ولی شنونده ای که در این سطح قرار دارد می داند که این نغمات مربوط به سگا است و همه آنها را با نام سگا می شناسد ولی نمی داند که نام هر کدام چیست؟
۳ – حرکات
تلاوت قرآن بر اساس طبقات صوتی هر نغمه و شناخت و تسلط بر جایگاه صوتی هر نغمه در تلاوت. یعنی قاری می داند که هر نغمه ای در چه فاصله ی صوتی باید اجرا شود و با تسلط نیز این کار را انجام می دهد. به اصطلاح، شناخت قرار، جواب و جواب الجواب در این مرتبه قرار دارد. (البته قابل ذکر است که این مفاهیم اشتباه می باشند ولی به جهت هماهنگی با مکتوبات در این زمینه عرض شد)
۴ – نغمات
در این مرحله، قاری با شناخت علمی نغمات موسیقایی و شناخت جایگاه های دقیق صوتی هر نغمه به تلاوت می پردازد. این مرحله ،عالی ترین سطح شناخت موسیقایی نغمات می باشد.
۵ – جلوات
ارائه کارهای جلوه ای و خاص در این مرحله قرار دارد. شناخت عوامل و عناصر خاص در تلاوت و کارهای جلوه ای در این مرحله کاربرد دارد. تعداد زیادی از جلوات لحنی در تلاوت وجود دارد که باید توسط قاریان مورد توجه قرار گیرد. همه عواملی که بر تلاوت و بیننده و شنونده تأثیر می گذارد از نوع جلوات محسوب می شود. مانند تلاوت از حفظ، استفاده از دست در تلاوت و ….. اگر در بک تلاوت، حدود ۲۰ کار لحنی حاص و جلوه ای و تأثیرگذار ارائه شود، آن تلاوت می تواند ممتاز تلقی شود. به علت همین است که ما در ایران قاری ممتاز و فوق ممتاز نداریم چون کارهای جلوه ای، بسیار محدود و کم اجرا می شود. از بهترین راه هایی که می توان کارهای جلوه ای را در تلاوت اضافه کرد، استماع و نگاه کردن به فیلم تلاوت های ماندگار می باشد. تلاوت هایی همچون حشر و علق منشاوی، قلم و معارج شحات، حاقه مصطفی اسماعیل و ….. که کارهای خاص و جلوه ای بسیار در خود جای داده اند.
استاد علی اکبر حنیفی داور بین المللی قرآن کریم