استاد «رفعت» مرجع تقلید قراء بزرگ در شیوه تلاوت قرآن است
یک حافظ و مدرس فنون قرائت قرآن کریم گفت: «محمد رفعت» با آشنایی علمی که با موسیقی داشت و نفس و صدای خوب، الحان را به زیبایی به اجرا میگذاشت و بدین سبب وی را میتوان مرجع تقلید قراء بزرگ در شیوه تلاوت قرآن دانست.
حجتالسلام و المسلمین «محمدحسین ملکزاده» حافظ و مدرس فنون قرائت قرآن کریم، |
حجتالاسلام و المسلمین «محمدحسین ملکزاده» حافظ و مدرس فنون قرائت قرآن کریم، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا) مرحوم استاد «محمد رفعت» از قراء مصری را یکی از بزرگترین شخصیتهای سپهر قرائت قرآن کریم در طول تاریخ معرفی کرد و افزود: او را به حق با عنوانهایی چون «امامالقراء» و «امیرالقراء» نامیدهاند.
مؤلف مجموعه کتابهای «به سوی قرآن» ادامه داد: تصوری اینچنینی که اختراع ضبط صوت و ورود رادیو به عرصه زندگی مردم، سبب ماندگاری صوت استاد رفعت شده است، صحیح نیست، البته محمد رفعت اولین قاری بود که این امکان را پیدا کرد تا صدایش ضبط شود، اما گذشته از نوارهای صوتی و ضبط صوت، تلاوت استاد به نحوی بود که هر فردی که تلاوتش را میشنید، عاشق تلاوت قرآن میشد.
ملکزاده نفَس استاد رفعت را به نسبت طولانی و خوب ارزیابی کرد و گفت: نفس طولانی به قاری کمک میکند که تا جایی که تمایل دارد، بتواند قواعد وقف و ابتدا را رعایت کند، وقتی قاری دارای نفس خوب است بهطبع در اجرای الحان دستش باز خواهد بود، ایشان با مقامات و نغمات آشنایی خوبی داشت و به زیبایی استفاده میکرد، رفعت با آشنایی علمی که با موسیقی داشت و نفس و صدای خوب، الحان را به زیبایی به اجرا میگذاشت و از تنوع لحنی و اوج و فرودهای مطلوبی برخوردار بود و تکههایی که شاید از لحاظ اوج در قرائت خیلیها دیده نمیشود در تلاوت استاد رفعت موجود است.
وی ادامه داد: ایشان از همین تسلط به الحان برای اینکه بتواند به تصویرگری مفاهیم قرآنی بپردازند، یعنی مفاهیم قرآنی را به بهترین شکل تجسم و عینیت ببخشد، استفاده میکند و مستمع را در همان فضای آیه قرار میدهد، استفاده بهجا از مقاماتی چون صبا و حجاز، همچنین بیات که در تلاوت ایشان جایگاه ویژهای دارد، این حس را بهتر منتقل میسازد؛ میدانیم که مقام بیات بسیار گسترده است و دارای گوشهها و فروعات فراوانی است که فروعات مقام بیات را در تلاوتهای استاد رفعت میتوان مشاهده کرد و به شکل ترکیبی از الحان نیز در تلاوتهایشان میبینیم.
ملکزاده: |
تاریخ قرائت فردی که بتواند تا ۱۸ درجه صوتی به شکل طبیعی و سه درجه به صورت صوت تصنعی اجرا داشته باشد، انصافاً از مساحت صوتی کم نظیر و یا حتی بینظیری برخوردار است و این را میتوان جزء ویژگیهای نبوغی محمد رفعت در زمینه صوت مطرح کرد |
ملکزاده با نامیدن استاد رفعت به عنوان مرجع تقلید قراء بزرگ در شیوه قرائت قرآن کریم، تصریح کرد: در زمان حیاتش افراد بسیاری در مصر از سبک تلاوت محمد رفعت تقلید میکردند و طبیعی است که مقلدان به مروجان شیوه ایشان تبدیل شوند، البته این مرجعیت با پخش صدای رفعت از رادیو در سراسر مصر و حتی جهان اسلام سبب شد تا مقلدان او دامنه گستردهتری پیدا کنند.
وی ادامه داد: خاطرات بسیاری را از ذوق و شوق جوانان عرب برای اینکه روزهای سهشنبه و جمعه، خود را به دستگاههای پخش رادیو برسانند تا تلاوتهای زنده استاد را از رادیو قرآن مصر بشنوند، شنیدهایم؛ در بخش کودکی زندگینامه استاد «عبدالباسط محمد عبدالصمد» آمده است که او چگونه کیلومترها راه را پیاده میرفت تا به قهوهخانهای که دستگاه رادیو داشت، برسد تا در ساعتی مشخص تلاوتهای محمد رفعت را گوش دهد و یا «مصطفی اسماعیل» و «ابوالعینین شعیشع» در زندگینامههایشان از عشق به استماع تلاوتهای رفعت خاطرات زیادی گفتهاند.
ملکزاده افزود: همه قراء پس از مرحوم رفعت در آغاز تلاوت، مقلد او بودند؛ در مصاحبههایی که شخصاً با استاد شعیشع انجام دادم، ایشان بسیار از رفعت یاد میکرد و موقعی که نام او را میبرد، انقلاب خاصی در وجودش ایجاد میشد و افتخارش این است که وقتی برخی از نوارهای صوتی استاد رفعت دچار نقص فنی بود و به دنبال قاری قرآنی بودند که توانایی اجرای سبک مرحوم رفعت را داشته باشد، شعیشع افتخار این کار را پیدا کرد؛ افتادگی برخی از قسمتهای نوارهای صوتی تلاوتهای رفعت را شعیشع اصلاح کرده است.
نویسنده کتاب «آوای آسمان» (آشنایی با صوت و لحن در قرائت قرآن) بیان کرد: ویژگیهای صوت، خلاصه در پنج مورد است؛ شدت و بلندی، ارتفاع و پرده صوتی، طنین یا شخصیت صدا، انعطاف و آخرین مورد تحریر است که سه ویژگی اول به عنوان مشخصات اساسی صدا و یا ارکان اصلی صوت شناخته میشوند و در هر کدام از این پنج ویژگی که وارد شویم، میبینیم ایشان در جایگاه بالایی قرار دارد.
وی مساحت صوت طبیعی استاد رفعت را چیزی بیش از دو اکتاو دانست و افزود: اگر صوت تصنعی را هم به صوت طبیعی اضافه کنیم ـ قراء از صوت تصنعی هم استفاده میکنند ــ این میزان افزایش خواهد داشت که اهل فن این مقدار مساحت صوت را کم نظیر میدانند و در تاریخ قرائت فردی که بتواند تا ۱۸ درجه صوتی به شکل طبیعی و سه درجه به صورت صوت تصنعی اجرا داشته باشد، انصافاً از مساحت صوتی کمنظیر و یا حتی بینظیری برخوردار است و این را میتوان جزء ویژگیهای نبوغی ایشان در زمینه صوت مطرح کرد.
ملکزاده ادامه داد: نکته بعدی طنین زیبا و روحبخش اوست که به جهت کیفیت پایین ضبط صدا در آن برهه زمانی آنچه از قرائتهای استاد در اختیار است، نمیتواند، بیانکننده همه هنر ایشان باشد، اما همین مقدار تلاوتهای باقیمانده حکایت از صدایی زیبا، انعطاف و تحریرهای خوبی است و شاید تنها نکته مشکلساز شدت و بلندی صدا و یا ولوم صدا استاد رفعت است.
وی با اشاره به اینکه صوت استاد رفعت را با القابی مانند «قیثاره السماء» نامیدهاند، افزود: افرادی در زمان حیات ایشان از صدای بلندی نسبت به استاد رفعت برخوردار بودند و تا قبل از اینکه میکروفون اختراع شود، صوت این قبیل افراد مورد استقبال قرار میگرفت، چون صدای آنها تا مساحتهای طولانی شنیده میشد، اما رفعت این ویژگی را نداشت و افراد زیادی نبودن که بتوانند زیبایی صدای استاد را درک کنند، اما همین که میکروفون در مصر آمد و این صدا پخش شد به ناگاه یک شگفتی ظاهر شد و همگان در برابر صوت ملکوتی و زیبایی که انگار ندای آسمان است، قرار گرفتند.