تلاوت قرآن «رفعت» تصویری از مفاهیم آیات است

کارشناس فن قرائت قرآن کشورمان در راستای تحلیل تلاوت‌های شیخ «محمد رفعت»، گفت: تلاوت رفعت، تصویری از مفاهیم آیات است و این قاری با انتخاب صحیح الحان، طبقات صوتی و استفاده از زیر و بم صدا، آیات را به تصویر می‌کشید.

«علی‌اکبر ملک‌شاهی» از قاریان بین‌المللی کشورمان، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا) با بیان این مطلب گفت: دست‌مایه اصلی تلاوت‌های شیخ رفعت، صدای فوق‌العاده‌اش بود که با بهره‌گیری از نبوغ خود، این صدا را در خدمت ترویج مفاهیم قرآن کریم قرار داد و با استفاده از تنوع لحنی، توانست در تلاوت‌هایش شیوه منحصر به فردی را از خود به یادگار گذارد که با شنیدن این تلاوت‌ها، می‌توان او را امام‌القراء و یا امام‌المقرئین نامید.

وی افزود: او مبدع شیوه‌ای بود که بسیاری از قراء مصری، وقتی می‌خواهند، هنرشان را برای مخاطب نمایان کنند، به ارائه قطعه‌ای از تلاوت رفعت می‌پردازند و این نشان‌دهنده لحن زیبای استاد رفعت است که با وجود سال‌ها فاصله از زمان حیات ایشان با ما، وقتی فردی از سبک وی تقلید می‌کند، هم‌چنان خاطره‌انگیز است.

این کارشناس فن قرائت قرآن کریم ویژگی‌های لحنی استاد رفعت را این‌چنین معرفی کرد: ایشان از الحان مختلفی بهره گرفته و از اکثر مقامات اصلی به خوبی استفاده کرده است، همچنین در تلاوت محمد رفعت، حضور مقامات فرعی و گوشه‌ها، در کنار مقامات اصلی موج می‌زند؛ از ویژگی‌ بارز لحن وی، سازگاری الحان با طبیعت صدایش بود، بدون آن‌که بخواهد، صداسازی انجام دهد و مخاطب را مبهوت صدای خویش سازد، ایشان با تمام وجود، احساس خود را حمل و سوار بر تلاوتش می‌کرد و با آن احساس لطیف و با استادی کامل از نغمات مختلف بهره می‌برد، بدون آن‌که تلاوت، جنبه‌ای غیرطبیعی به خود گیرد؛ با الحانی متنوع، اما هماهنگ براساس باطن زلال و احساس پاکش، تلاوت‌هایش را ارائه می‌کرد.

این مدرس قرآن کریم عنوان کرد: تلاوت او تصویری از مفاهیم آیات است که این قاری مشهور جهان اسلام با انتخاب صحیح الحان و استفاده از طبقات صوتی مختلف و نیز استفاده از زیر و بم صدا، آیات را به تصویر می‌کشید و تلاوت خود را مبتنی بر معانی روح‌بخش قرآن کریم ارائه می‌کرد، آن حزنی که در روایات ما به آن اشاره شده ـ این‌که قرآن را با حزن بخوانید ـ در تلاوت ایشان نهادینه شده و ویژگی بارز قرائت ایشان، محزون بودن آن است؛ گرچه او با تسلط فراوان بر مفاهیم آیات و با شم هنری خود، آمیزه‌ای از نشاط و حزن را به شکلی معجزه آسا به مستمع منتقل می‌کند، آیات عذاب را چنان با خشوع تلاوت می‌کند که اگر مخاطب او مختصری با مفاهیم قرآن آشنا باشد، عمیقاً محزون و متذکر قیامت می‌شود و در عین حال با استماع آیات بشارت بهشت و نعمت‌های آن، امید و نشاط همراه با خشوع، برای انسان تداعی می‌شود.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا تقلید از سبک استاد رفعت دشوار است؟ گفت: شاید در بدو امر، تقلید از صدای ایشان مشکل باشد، اما دست یافتنی است و اگر کسی بایسته‌های لازم در زمینه صوت را داشته باشد، می‌تواند؛ اگر هم به همه زیبایی تلاوت شیخ رفعت نتواند دست بیابد، لکن به مراتب قابل قبولی از سطح تلاوت او خواهد رسید، البته ناگفته نماند که اساتیدی چون شیخ رفعت قله‌هایی هستند که یک مقلد خوب اگر همه توان خود را هم به کار گیرد، تنها تا دامنه‌های آن قله اوج می‌گیرد و البته این چیز کمی نیست، اما تقلید از سبک ایشان دور از دسترس نیست؛ از مواردی که تقلید از سبک شیخ رفعت سخت است، تحریر‌های صدای اوست، تحریرهایی پیچیده و فنی که در همه بخش‌های تلاوتش این توانایی را نشان می‌دهد، وی تحریرهای زیبایی دارد؛ ارائه تحریرهای ریز و زیبا به ویژه قسمت‌هایی که به الف مدی ختم می‌شود، خیلی مشکل‌تر است که در سوره‌هایی چون کهف و مریم این الف مدی‌ها وجود دارد که در این موارد، استاد رفعت بسیار سرآمد و در تحریر حرف اول را می‌زند.

ملک‌شاهی تصریح کرد: تحریرهای ریز و خیلی فنی را کمتر فردی می‌تواند تقلید کند، البته تحریر بستگی به ذات صدا دارد یا صدا تحریرش ضعیف است یا متوسط و یا این‌که صدایی پرتحریر است، مثل صدای «عبدالعزیز حصان» و یا «راغب مصطفی غلوش»؛ اما رفعت از این صدای پرتحریر به خوبی استفاده کرد، گرچه به نظر می‌آید که با احساسش قرآن می‌خواند و خیلی به این‌که انتهای تلاوت تحریر خاصی بزند تا مخاطب را تحت‌تأثیر هنر خود قرار دهد، نمی‌پردازد او در تلاوت شأن قرآن را به خوبی رعایت می‌کرد و در یک کلام او با دلش قرآن می‌خواند.

این قاری بین‌المللی افزود: این‌گونه به نظر می‌رسد که صدای ایشان محدودیت ندارد و درجات مختلف صوتی را در حد بسیار بالایی در تلاوتش دارد و در تمامی پرده‌ها و طبقات تلاوت می‌کند و این ویژگی است که هر قاری ندارد، وی روانی خاصی در لحن‌الاداء دارد؛ بسیاری از اساتید فن موسیقی در مصر، براساس صدای ایشان مجموعه‌ای از تعاریف جدید را ارائه داده‌اند و حنجره او را فوق‌العاده خلاق و کاملاً عربی و جزء بهترین خوانندگان عربی برشمرده‌اند و در جمع‌بندی خود گفته‌اند، اگر بخواهند بر روی بهترین اصوات مصر قیمتی گذارند، صدای محمد رفعت جزء گران‌ترین صداها معرفی خواهد بود.

وی اظهار کرد: اگر صدای ایشان را در کنار صدای «عبدالفتاح شعشاعی» که دارای صدای قوی بود، قرار داده شود با این‌که رفعت قوت صوتی بالایی نداشت و شاید صدای او در برابر صدای شعشاعی، صدایی ضعیف تلقی شود، چرا که شعشاعی شدت و حجم صدایش بالا بود، اما رفعت از حجم صدای بالایی برخوردار نبود، اما صدای شیخ رفعت از حیث مساحت به شدت قوی بود؛ صدای شعشاعی، در مجالس قرائت قرآن، رسایی بیشتری نسبت به صدای رفعت داشت، ولی از زمانی که میکروفون در امر قرائت قرآن استفاده شد، آن موقع صدای استاد رفعت خود را نشان داد و مردم به گیرایی، ظرافت و ریزنغمه‌های صدایش پی بردند؛ «ابوالعینین شعیشع» نیز با این‌که در تلاوت‌هایش، ریزه‌کاری‌های صدای رفعت را انجام نداده است، اما چون سبک شیخ رفعت را الگوی خود قرار داد از مقلدان صدای استاد رفعت بشمار می‌آید.

این قاری بین‌المللی در پایان از دیگر ویژگی‌های صوتی شیخ محمد رفعت را این‌گونه بیان کرد: صدا از حیث قرائت بسیار زیبا و پرطنین بود، اما از مجموع تلاوت‌های ایشان می‌توان فهمید، جذابیت صدا و نکات فنی و هنری و از همه مهم‌تر جلوه‌های معنوی، ویژگی‌های بارز صدای ایشان است که صدایش را در بین قراء متقدم و حتی هم‌عصرش تراز اول ساخته است.