مختصری در باب لحن

از قدیم الایام و در کتب مختلف موسیقایی، تجویدی و … در خصوص لحن، سخن ها گفته شده و به موضوعات مختلفی در این حوزه پرداخته شده است. اینکه معنی لحن چیست و باید بیشتر از کدام معنی آن استفاده کرد، سخن این نوشتار است. تلاوت قرآن کریم از مقدمات و یا صحیحتر، مبانی مشخصی تشکیل شده است. مبانی تلاوت شامل صوت، لحن، وقف، ابتدا، تجوید می باشد که به صورت اختصار در کلمه صلوات جمع شده است.
اما لحن چیست؟
لحن یکی از اصول بسیار مهم تلاوت و از موارد بسیار ضروری و کاربردی در جهت ایجاد تأثیر، تعبیرات و … می باشد. در خصوص کلمه لحن، اقوالی وجود دارد که مختصراً به آن اشاره کرده و معنی دقیق لحن را در انتها اشاره می کنیم:
۱ – به معنی آواز و نوا
۲ – به معنی موسیقی با کلام
۳ – به معنی موسیقی بی کلام
۴ – به معنی کیفیت صحبت کردن (آیه ۳۰ سوره مبارکه محمد (ص) به این مسئله اشاره می کند) کلمه لحن تنها یکبار در قرآن به کار رفته و در همین معنای اخیر نیز استعمال شده است.
۵ – به معنی خطا و اشتباه خفی و پنهان
۶ – به معنی خطا و اشتباه آشکار و واضح
۷ – به معنی احساس و حالت
۸ – به معنی کیفیت صحبت کردن
۹ – به معنی کیفیت صوت موسیقایی
۱۰ – به معنی نغمه و آهنگ
۱۱ – به معنی توالی نت های موسیقایی گوش نواز
۱۲ – به معنی گویش و لهجه
13 – به معنی طرز اداء
14 – به معنی کیفیت خوانش و …
در خصوص معنای کلمه لحن در کتب لغت، معانی متعددی بالغ بر 60 معنی ذکر شده است که چند مورد از این معانی را در فوق اشاره کردیم. با توجه به اینکه در حوزه لحن، مطالب و موضوعات مختلفی مطرح می شود و به نوعی به این حوزه نیز مرتبط است، لذا به نظر می رسد، لحن، موضوعی جامع است و همین جامعیت نیز موجب می شود تا سرفصل های مختلفی همچون گویش و لهجه، موسیقی، انواع خطای در تلاوت، صوت موسیقایی و کیفیت خوانش کلمات جزو موضوعات بسیار مهم این حوزه قلمداد گردد. لذا بر همین اساس می توان گفت: لام لحن لفظ و حاء آن حال لین – نون آن نغم و آهنگ حزین.
به همین اساس در حوزه لحن ما با موضوع لحن محض سر و کار داریم و در این حوزه هر آنچه که ارتباط مستقیم و اثر مستقیم بر روی کیفیت ابعاد گویشی و تنغیمی و احساسی تلاوت می گذارد صحبت می شود. اگر جنبه های موسیقایی تلاوت را حذف کنیم، قسمت اعظم تلاوت بی کارامد و بی معنا می شود. تلاوت قرآن حالت قرائت محض پیدا کرده و خبری از احساسات هنرمندانه نخواهد بود. حتی کیفیت کاربری هنری صوت نیز بی معنا خواهد شد. زیرا صوت با جنبه های موسیقایی کاربرد هنری خواهد داشت. همچنین تجوید نیز به خودی خود جذابیت نداشته و باعث جذب مستمع نخواهد شد زیرا تجوید یکی از مؤلفات کیفی کلام در هنرهای آوازی است و این مقوله در بستر تنغیم است که زیبایی و جاذبه پیدا می کند. حوزه وقف و ابتدا نیز بدون وجود ابعاد موسیقایی جذابیت نداشته و اهمیت تعبیری خود را کاملاً از دست می دهد. پس کل مؤلفات کمی و کیفی تلاوت تحت قانونی به نام اصل لحن، زیبایی و جذابیت دارند. پس می توان گفت: تمام موضوعات تلاوت در حوزه لحن قابل بررسی است.
با تعریف فوق می توانیم بگوییم صوت، تجوید و وقف و ابتدایی که مبتنی بر لحن باشد، تأثیر و احساسات هنرمندانه ایجاد خواهد کرد و لحن صرفاً به معنی آهنگ و موسیقی نیست.
موفق باشید
محمد کاکاوند