جایگاه ترجیع در تلاوت قرآن کریم چیست؟

در روایات تاکید شده است که قرآن را با صدای نیک و آهنگین و ترجیع بخوانید، لکن برخی از فقها و قرآن پژوهان آهنگ قرائت قرآن و ترجیع در قرائت را با غنا یکسان دیده، از آن منع نموده اند. در این مجال ضمن بررسی معنا و ماهیت ترجیع در قرائت، نسبت آن را با غنای حرام بررسی نموده و دیدگاه فقهای شیعه و سنی را ارائه می شود.

در روایاتی قرائت قرآن پیامبر(ص) و برخی اصحاب آن حضرت گزارش شده است. از جمله در آنها واژه «ترجیع» بکار رفته است.برخی به قرائت آهنگین نگاه منفی داشته و آن را رد کرده اند. برخی نیز به قرائت آهنگین نگاه مثبت داشته و آن را تایید کرده یا خود با تغنی و ترجیع می خواندند.
در روایات منقول از پیامبر اسلام(ص) بر زیبا خواندن و خوش صدا خواندن قرآن تاکید شده است همچون: زینوا القرآن باصواتکم/ قرآن را با صدای خود زینت بخشید. در برخی روایات به صورت خاص واژه تغنی بکار رفته است: غنوا بالقرآن ، لیس منامن لم یغن بالقرآن. قرآن را با آهنگ بخوانید، کسی که قرآن را با آهنگ نخواند از ما نیست» در برخی دیگر به صورت اخص واژه «ترجیع» بکار رفته است: امام باقر(ع) می فرماید: رجع بالقرآن صوتک در هنگام قرائت قرآن صدایت را در گلو بگردان.از سوی دیگر روایاتی نیز بر نهی از ترجیع و تغنی نقل شده است. از امیرالمومنین(ع) نقل شده است که پیامبر(ص) بدون ترجیع قرآن می خواند.

 در این گزارش، بر آنیم که موضوع و حکم شرعی صوت لهوی را تبیین کرده و جایگاه این مسأله را در حجیت شرعی جنبه موسیقایی تلاوت، تشریح کنیم. شایان ذکر است که محققان، حکم شرعی موسیقی تلاوت حرفه ای را عموماً با معیار تحقق غنا در آن سنجیده اند، و از تنقیح مفاهیم لهو و صوت لهوی در این زمینه، غافل بوه اند» اما در ادامه این گزارش روشن خواهد شد که مفهوم صوت لهوی، بیش از مفهوم غنا در بررسی حکم شرعی موسیقی تلاوت حرفه ای، تأثیرگذار است.

این گزارش می افزاید: با نگاهی به بیانات شیخ انصاری در مبحث غنا روشن می شود که مراد از لهوی بودن صوت، در نگاه وی، همان مطرب بودن آن صوت است. برخی مؤیدات این امر، از کلام شیخ  به شرح زیر است:
شیخ از اختلاف فقها و لغویان در مفهوم غنا سخن میگوید و به نکته ای اساسی اشاره می کند که می تواند کلید حل مشکل باشد. وی پس از تعریف طرب، می نویسد و «هذا القید هو المدخل للصوت فی افراد اللهو»،» و چند سطر بعد، می نویسد و «بالجمله فمجرد مد الصوت لا مع الترجیع المطرب او ولومع الترجیع، لا یوجب کونه لهواً»، این دو عبارت، به خوبی روشن می کند که منظور شیخ از لهو، همان طرب است. بنابراین صوت لهوی نیز همان صوت مطرب است که ناگزیر ترجیع نیز خواهد داشت.

اصالت لحن موضوعی است که متاسفانه به صورت عملی تعریف مشخصی ندارد به گونه‌ای که می‌توان آن را یک مفهوم انتزاعی در نظر گرفت اصالت لحن عنوانی مصطلح است که مورد استفاده قرار گرفته و تا کنون تعریفه دقیقی از آن وجود ندارد یا آن که تاکنون در این خصوص تعریفی مشاهده نکرده ام.ولی آن چیزی که به ذهن متواتر می شود و می‌توان از آن استدلال کرد این است  که تلاوت اصیل قرآن صوتی است که  مستمعین را تا آنجا که مقدور است به معنا و کنه آیات قرآن کریم دعوت کند.زمانی پایه‌های تلاوت اصیل شکل می گیرد که مستمع از موسیقی و فن تلاوت فاصله گرفته و تا آنجا که می‌شود به عمر و مفهوم آیات الهی نزدیک شود.به گونه ای که موسیقی تلاوت قرآن  حجابی بر سر پیام آیات قرآن ایجاد نکند  ضمن آن که از این نکته نباید غافل شد تلاوت قرآن با موسیقی و لحن آمیخته است.