افعال تلاوت (بخش ۱)

تعریف افعال:

هرگونه فعلی که در تلاوت قرآن کریم توسط قاریان مورد استفاده قرار می گیرد تحت عنوان افعال شناخته می شود. به جهت اینکه فعل به معنی انجام دادن چیزی است لذا از کلمه افعال برای این عنوان استفاده می شود. از سویی دیگر به جهت اینکه در حین تلاوت قرآن حرکاتی از سوی قاری قرآن انجام می شود به آن افعال می گویند. اما افعال تلاوت در یک تقسیم بندی به دو دسته تقسیم می شود:

۱ – افعال بیرونی

۲ – افعال درونی

در این نوشتار قصد بررسی افعال بیرونی را داریم که یکی از این افعال مسئله استفاده از دست در تلاوت قرآن است. اما افعال درونی افعالی هستند که از باطن و فطرت انسان باعث تحرک می شوند. در واقع این افعال همان خلقیات و تفکرات هستند. افکار و طرز تفکر افراد باعث بروز افعال بیرونی می شود لذا  افعال درونی نیز از اهمیت خاصی در تلاوت قرآن برخوردار است. اما افعال بیرونی به سه دسته اصلی تقسیم می شوند. توجه به ویژگی های هر دسته از ضروریات است زیرا باعث استقلال فعل در هر دسته می شود. عدم توجه به مسائل مطرح شده در هر دسته باعث هنجار شکنی شده و در بعضی مواقع مضحک به نظر می رسد.

افعال بیرونی:

۱ – افعال سخنوری (واعظانه)

۲ – افعال خوانندگی (مغنیانه)

۳ – افعال قرائت (قارئانه)

 به طور کلی هر شخصی که از صدای خود به عنوان ابزار هنری استفاده می کند در یکی از سه دسته فوق قرار می گیرد. تقسیمات دیگر زیر مجموعه های این سه دسته خواهند بود.

 ۱ – افعال سخنوری یا واعظانه

همانطور که روشن است واعظین و سخنرانان از یک سری حرکات در حین سخنرانی استفاده می کنند. عدم استفاده از این حرکات باعث یکنواختی شده و خسته کننده خواهد بود لذا استفاده از یک سری از حرکات ضروری به نظر می رسد. برای مثال یک سخنران برای تأکید مطلبی از انگشتان اشاره استفاده می کند. امروزه زبان اشاره به عنوان دومین زبان در بین مردم جهان رونق پیدا کرده است به طوری که عدم استفاده از آنها ارتباطات را تضعیف می کند. یا اینکه یک سخنران در حین سخنرانی  به تناوب به اطراف خود نگاه می کند و یا به نقطه ای به صورت لحظه ای خیره می شود و یا به شخصی نگاه می کند. این حرکات و بسیاری حرکات دیگر تحت عنوان افعال واعظانه شناخته می شود. اگر توجه کنید این افعال فقط در این مسئله رعایت می شود و قاریان قرآن از آن استفاده نمی کنند و یا اگر استفاده می کنند به علت عدم آگاهی آنان می باشد. همانطور که سخنرانان از دستان خود در کنار گوش خود استفاده نمی کنند قاریان قرآن نیز نباید از افعال واعظانه در تلاوت استفاده کنند. البته بعضی افعال مشترک هستند ولی در کیفیت اجرا تفاوت دارند مانندنحوه ی نگاه کردن به مستمع.

۲ – افعال مغنیانه یا خوانندگی

این افعال نیز همانطور که روشن است مربوط به افرادی است که تحت عنوان خواننده از صدای خود استفاده می کنند. البته افعالی که ذاکرین اهل بیت (ع) از آن استفاده می کنند تحت عنوان افعال مادحانه شناخته می شود و چون که این افعال دسته ای از  این تقسیم بندی است به آن ضمناً اشاره شد. البته قصد ما بررسی افعال در هنرهای صدا پیشگی نیست. در هنر خوانندگی خواننده از یک سری حرکات جهت ایجاد تأثیر بر مستمع استفاده می کندکه افراد دیگر مجاز به استفاده از آن نیستند.

۳ – افعال قرائت یا قارئانه

همانطور که ابتدای این نوشتار اشاره شد این افعال مربوط به تلاوت قرآن می باشد و به جهت اینکه این افعال محدود هستند لذا توجه به آن بسیار مهم است. جایگزین کردن افعال دیگر به جای این موارد به نوعی هنجارشکنی و عدم توجه به عرف قراء محسوب می شود. به جهت اینکه قاری قرآن باید در هنگام تلاوت به فکر ایجاد فضای حزن انگیز و معنوی باشد لذا استفاده از یک سری از افعال دیگر هنرها به جهت عدم ایجاد فضای معنوی توصیه نمی شود. اما افعال بیرونی به شرح زیر هستند:

۱ – حرکات بدن

۲ – حرکات دست

۳ – حرکات  سر

۴ – نفس کشیدن

۵ – نگاه کردن

۶ – حالت نشستن

۷ – نحوه استفاده از میکروفون

۸ – دهان و کیفیت آن

۹ – صورت (پیشانی و ابرو)

۱۰ – حرکات پا

مسائل فوق مباحث و تقسیماتی از افعال بیرونی است که اکثر قراء در توجه به موارد فوق دچار نقص هستند که ان شآءالله باید آن را برطرف کنند.

اما در پایان این نوشتار به افعال دورنی  اشاره می شود:

این افعال به موارد زیر خلاصه می شود:

۱ – طرز تفکر و نگرش قاری به مفاهیم

۲ – کیفیت اعتقادات قاری قرآن

۳ – سطح مطالعات دینی و اطلاعات قرآنی

۴ – هدف قاری از تلاوت قرآن و نگرش وی به هدف تلاوت

۵ – و بسیاری موارد دیگر که تحت مقاله ای جدا باید به آن پرداخت. افعال درونی به جهت اینکه تأثیری مستقیم در حال و هوای تلاوت دارد بسیار مهم است. به گفته بسیاری از اهالی فن تلاوتی که تأثیر گذار است به علت مسائل درونی و معنوی قاری قرآن است. اینکه تلاوت اساتیدی همچون منشاوی و عبدالباسط تأثیر گذار است به علت نگرش ایشان به مسائل معنوی و توجه ویژه آنان به این مسائل بوده است. معمولاً تلاوت هایی که تأثیر گذار نیستند در این مسئله ضعف و نقص دارند.