مطالبی در خصوص صفات حروف
صفات حروف دو نوع اند :
صفات ذاتى و عارضى
صفات ذاتی
برای تمام حروف ده صفت ذاتی می باشد که پنج صفت ضدّ پنج صفت دیگرند . بنابراین هر حرف بیش از پنج صفت ندارد .
۱ ـ شدّت : یعنی سخت اداء شدن .
۲ ـ رخوت : یعنی نرم و سست اداء شدن .
۳ ـ استعلا : یعنی میل ببالا نمودن .
۴ ـ استفلا : یعنی میل بپائین دادن .
۵ ـ اصمات : یعنی سنگین اداء شدن .
۶ ـ اذلاق : یعنی به آرامی اداء کردن .
۷ ـ جهر : یعنی بلند خواندن .
۸ ـ همس : یعنی آهسته خواندن .
۹ ـ انفتاح : یعنی باز نمودن دهان .
۱۰- اطباق : یعنی طبق نمودن زبان
?????????
اینک شرح آنها :
?شدت : یعنی هر حرفی که هنگام اداء شدن از غایت شدت سدّ محل می کند و تا زبان ازمحل برداشته نشود صوت خارج نشود که تعداد آنها هشت حرفند و عبارتند از : ء ب ت ج د ط ق ک . ودر سه جمله خلاصه می شود : « قطب ، جد ، اکت » و بقیه حروف تماماً « رخوه » می باشند .
?استعلاء: یعنی طلب بلندی کردن و در موقع تلفظ دهان پر می شود . تعداد آنها هفت حرفند و عبارتند از: خ ص ض ط ظ غ ق و بقیه حروف تماماً صفت استفلا دارند .
?اذلاق : بمعنی تیزی و سبکی است که بسرعت از محل خود اداء می شود و تعداد آنها شش حرفند که عبارتند از ب د ف ل م ن و بقیه حروف صفت اصمات را دارند .
?همس : بمعنی آواز خفیف و بی جوهر را گویند و تعداد آنها ده حرفند و عبارتند از : ت ث ح خ س ش ص ف ک ه و بقیه حروف صفت جهر دارند .
?اطباق : بمعنی طبق کردن و گود کردن زبان هنگام تلفظ می باشد که فقط چهار حرفند و عبارتند از :
ص ض ط ظ و بقیه حروف صفت انفتاح را دارند .
????
و اما صفت عارضی :
یعنی صفتی که جزء و ذات حروف نیست و دانستن آنها لازم است تعداد آن چهارده حرف و بشرح زیر می باشد .
۱ ـ قلقله : یعنی جنبانیدن حرف .
۲ ـ صفیر : یعنی صوت .
۳ ـ لین : یعنی نرم اداء نمودن .
۴ ـ مخفیه : یعنی آهسته و پنهان .
۵ ـ انحراف : یعنی منحرف نمودن .
۶ ـ تکریر : یعنی تکرار حرف .
۷ ـ نبّره : یعنی اظهار همزه
۸ ـ تفّشی : یعنی پاشیدن حرف .
۹ ـ استطال : یعنی طلب درازی کردن .
۱۰ ـ نفخ :یعنی دمیدن .
۱۱ ـ بحّه : یعنی فشار در گلو .
۱۲ ـ غنّه : یعنی صوتی که از بینی خارج میشود .
۱۳ ـ اشباع : یعنی سیر نمودن حرف .
۱۴ ـ اماله: یعنی دهان را میل ببالا نمودن .
?اینک شرح صفت عارضی:
?قلقله : یعنی جنباندن و حرکت دادن زبان از محل حرف ، بدین معنی که هر حرفی را که بخواهیم اداء کنیم به محض رسیدن زبا ن به محل حرف اداء می شود ولی قلقله تا زبان از محل حرف برداشته نشود و صوت خارج نگردد حرف اداء نمی شود و این تکان کوچک که باعث شنیدن جزئی صدای کسره می شود و مستلزم اکمال اداء حرف است قلقله نام دارد فقط پنج حرف این صفت را دارند و عبارتند از ق ط ب ج د و در دو جمله خلاصه می گردد : « قطب جد » .
?صفیر : بمعنی صوتی است که از درز دندانها خارج میشود و دارای سه حرف است و عبارتند از : « ص س ز »
?لین : بمعنی نرمی صوت است که حروف ی و واو ساکن ما قبل مفتوح میباشد که در موقع تلفظ به نرمی ادا می شود .
?مخفیّه : یعنی آهسته و پنهان گفتن است که چهار حرف میباشد : « ه . ا . و . ی »
?انحراف : یعنی منحرف شدن زبان بطرف جلو و کام بالا و مخصوص دو حرف است : « ل ، ر »
?تکریر : عبارتست از تکرار حروف در محل خود و آن مخصوص حرف ( ر ) میباشد و باید خفی و ریز انجام گردد نه آنکه آنقدر درشت و آشکار باشد که چند ( ر ) شنیده شود .
?نبره : مخصوص همزه می باشد که در حال سکون عارض میشود و باید کاملاً ظاهر گردد .
?تفشی : یعنی پاشیده شدن حرف در دهان و آن مخصوص « ش » می باشد .
استطلال : یعنی طلب درازی کردن در محلّ خود مخصوص حرف « ض » می باشد .
?نفخ : یعنی دمیدن است که مخصوص حرف : ( ث ـ ف ) می باشد .
?بحّه : یعنی گرفتگی و خفگی صوت است هنگام ادا شدن و مخصوص حرف ( ح ) می باشد که باید در موقع تلفظ در گلو فشار داده شود .
?غنّه : عبارت از صوتی است که در سوراخ بینی پیچیده می شود و آن مخصوص حرف ( م ) و ( ن ) میباشد .
?اشباع : سپر کردن حرف می باشد مثل : جآؤ ، فآؤ ، لهُ
?اماله : در تجوید اماله مخصوص یک کلمه می باشد : مجریها ( در سوره هود ) الف میل به فتحه و سپس میل بکسره می کند و دهان باز می شود .